بررسی نقش ارزهای مجازی در فرسایش حاکمیت جهانی دلار

دکتر رحیم بایزیدی؛ پژوهشگر روابط بین الملل و استاد مدعو مرکز مطالعات آمریکا

حدود ۲۳ سال از ارائه یکی از اولین ارزهای مجازی جهان با عنوان فلوز (Flooz) در نیویورک می‌گذرد. در زمان معرفی فلوز در فوریه ۱۹۹۹، هنوز مفهوم ارز مجازی (Virtual Currency)، خلق نشده بود اما این ارز که تنها قابلیت استفاده در اینترنت را داشت، به مدت دو سال و نیم، سرمایه‌گذاری کارآفرینی خود را از ۳۵ میلیون دلار به بیش از ۵۰ میلیون دلار افزایش داده بود که رقم قابل‌توجهی به شمار می‌آمد. پس از فاش شدن استفاده برخی گروه‌های مجرم از این ارز مجازی برای مقاصد

پولشویانه توسط پلیس فدرال آمریکا (FBI)، این ارز مجازی در اوت ۲۰۰۱، به فعالیت‌های خود خاتمه بخشید و به‌یک‌باره ارزش خود را از دست داد.^[۱] با این حال، این پایان ارزهای مجازی نبود و پس از گذشت ۸ سال، بیت کوین -که در حال حاضر به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین ارز مجازی، مبادله و استخراج می‌شود- فعالیت خود را آغاز کرد.

پس از ظهور بیت کوین، روند رو به رشد ارزهای مجازی آغاز شد، به‌نحوی‌که در طول سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲، تعداد ارزهای مجازی از ۶۶ ارز به بیش از ۱۰۳۹۷ رمز ارز، افزایش پیدا کرده است؛ که البته این افزایش با توجه به مکانیسم ساده در خلق این رمز ارزها، منطقی به نظر می‌رسد. باوجوداین افزایش در شمار ارزهای مجازی، بیست ارز مجازی اول دنیا، حدود ۹۰ درصد از کل ارزش بازاری ارزهای مجازی جهان را به خود اختصاص داده‌اند.^[۲]

ارزهای مجازی در مقابل ارزهای رسمی

گرچه ظهور ارزهای مجازی، چالشی برای تمامی ارزهای فیزیکی به شمار می‌آید، اما اگر منطق رئالیستی دستاوردها یا زیان‌های نسبی را بپذیریم، مسئله تغییر خواهد کرد؛ به‌عبارت‌دیگر گرچه تمامی ارزهای فیزیکی تحت تأثیر ارزهای مجازی قرار خواهند گرفت و احتمالاً بخشی از قدرت خود را از دست خواهند داد، اما پرسش اساسی این است که چه ارزی بیش از همه، بازنده این تحول خواهد بود؟ پاسخ به این پرسش کلیدی، مستلزم ارزیابی وضعیت مهم‌ترین ارزهای معتبر در تجارت و ذخایر ارزی در سطح جهان است.

همان‌طور که در نمودار ۲ مشخص است، گرچه سهم دلار از ذخایر ارزی جهان از ۷۱ درصد در سال ۱۹۹۹، به ۵۹ درصد در سال ۲۰۲۰، کاهش پیدا کرده اما این ارز، همچنان بیشترین سهم را در ذخایر ارزی جهان به خود اختصاص داده است. دلار آمریکا در طول دو دهه اخیر با ظهور ارزهای جدیدی همچون یورو و یوان، مورد تهدید قرارگرفته و بخشی از سهم خود را از دست ‌داده بود. با ظهور ارزهای دیجیتال، سهم دلار با سرعت بیشتری کاهش‌یافته و به حدود ۵۹ درصد، رسیده است که پیش‌بینی می‌شود این روند در آینده نیز ادامه داشته باشد تا جایی که در طول چند سال آینده، احتمالاً سهم این ارز به زیر ۵۰ درصد کاهش یابد.^[۳] علاوه بر ذخایر ارزی، سهم دلار در پرداخت‌ها و تراکنش‌های بین‌المللی نیز با شتاب نسبتاً ملایم‌تری در حال کاهش بوده و به حدود ۶۵ درصد تنزل پیدا کرده است؛^[۴] که بخشی از این کاهش، به دلیل ظهور ارزهای دیجیتال بوده که ذخایر، تراکنش‌ها و مبادلات را به سمت خود، جذب نموده است.

البته تا ماه مه سال ۲۰۲۱، کل دلارهای موجود در بازار جهان، حدود ۱۹٫۹ تریلیون دلار بوده که بخشی از این دلارها (۳۴ تا ۵۰ درصد) در بازار آمریکا جریان داشته است و حدود ۵۰ تا ۶۶ درصد از آن نیز در خارج از آمریکا در گردش هستند.^[۵] اگر سایر ارزهای فیزیکی جهان را نیز محاسبه کنیم، به رقم ۹۰ تریلیون دلار خواهیم رسید؛ به‌عبارتی‌دیگر، کل ارزهای رسمی جهان، ارزشی معادل ۹۰ تریلیون دلار دارند.^[۶] هرچند در حال حاضر (۱۲ اسفند ۱۴۰۰)، کل ارزش بازار ارزهای دیجیتال، حدود ۲ تریلیون دلار تخمین زده شده است.^[۷] از بین تعداد قابل‌توجه ارزهای دیجیتال، ۸۰ ارز دیجیتال در سطح جهان، ارزش بازاری بیش از یک میلیارد دلار دارند و ارزش بازار ۱۰ ارز مجازی معتبر جهان، بیش از ۱۴۵۰ میلیارد دلار (۱٫۴۵۰ تریلیون دلار) تخمین زده می‌شود که این رقم، با نوسانات روزانه نرخ ارزهای مجازی و ارزهای فیزیکی، همواره در حال تغییر است.^[۸] بر این اساس، ارزش بازاری کل ارزهای دیجیتال، معادل حدود ۱۰ درصد کل دلارهای موجود در جهان و ۲٫۲ درصد از کل ارزهای فیزیکی جهان است. البته این نکته را نیز باید در ذهن داشت که ارزهای دیجیتال تنها در عرض ۱۳ سال (از زمان ظهور بیت کوین در سال ۲۰۰۹)، این رشد را تجربه کرده‌اند، درحالی‌که دلار آمریکا به‌عنوان رایج‌ترین ارز جهان، پس از تصویب «قانون ضرب سکه» یا «قانون ضرابخانه»^[۹] از سال ۱۷۹۲ تاکنون، به مدت ۲۲۹ سال، عرضه و توزیع ‌شده است. واقعیت دیگر این است که تاکنون، هیچ ارز دیگری در سطح جهان به این سرعت نتوانسته است، رشد پیدا کند، به‌نحوی‌که تنها در مدت‌زمان نسبتاً کوتاهی، ارزش بازاری خود را به ۲ تریلیون دلار رسانده باشد.

روند سهم ارزهای معتبر جهانی در ذخایر ارزی بانک های مرکزی کشورهای جهان

ارزهای دیجیتال و فرسایش حکمرانی دلار

ظهور و گسترش ارزهای دیجیتال در میان‌مدت و بلندمدت، چالش‌های مهمی را برای دلار آمریکا به‌عنوان مهم‌ترین ارز جهانی در تجارت و ذخایر ارزی در پی خواهد داشت. مهم‌ترین چالشی که ارزهای دیجیتال برای دلار آمریکا در پی دارد، کاهش سریع‌ سهم دلار در تجارت بین‌الملل، تراکنش‌ها و احتمالاً ذخایر ارزی جهان است؛ به‌عبارت‌دیگر، درحالی‌که دلار تا به الآن، باید با ظهور ارزهای رقیبی همچون یورو و یوان رقابت می‌کرد، اکنون باید با گسترش غیرقابل‌کنترل ارزهای دیجیتال نیز رقابت کند. چالش دیگری که ظهور ارزهای دیجیتال برای دلار در پی خواهد داشت، تسهیل فرایند مقابله با تحریم‌ها خواهد بود. در طول چند دهه اخیر، اعمال تحریم‌های اقتصادی به یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده که به‌خصوص علیه ایران (با تمرکز بر برنامه هسته‌ای)، علیه کره شمالی (با تأکید بر برنامه هسته‌ای و موشکی) و علیه روسیه (با تمرکز بر بحران اوکراین)، با شدت بیشتری اعمال‌شده است. نظام بانکی آمریکا با ایجاد ساختارهایی همچون چرخه یو (U-Turn) عملاً بر تمامی مبادلات دلاری نظارت داشته است، به نحوی هر تراکنش بانکی دلاری در سطح جهان، در یک مرحله از نقل‌وانتقال خود، حتماً باید به‌واسطه یک بانک یا موسسه آمریکایی انجام شود. این مکانیسم، موجب تسهیل اعمال نظارت‌ها و تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا بر تراکنش‌های دلاری بوده است.

کاهش اثرگذاری پیام‌رسان‌های مالی همچون سوئیفت، از دیگر چالش‌هایی است که متوجه ارزهای معتبر و به‌خصوص دلار آمریکا می‌شود. سامانه پیام‌رسان سوئیفت با وجود مزیت‌هایی که در مناسبات تجاری دارد، اما اعمال تحریم‌ها و همچنین کنترل و نظارت آمریکا بر آن، می‌تواند چالشی مهم برای کشورهای تحت تحریم باشد. ظهور ارزهای دیجیتال، نیاز به پیام‌رسان‌های مالی متمرکز همچون سوئیفت را کاهش خواهد داد. به‌طورکلی، درصورتی‌که روند صعودی ارزهای دیجیتال همانند یک دهه گذشته تداوم پیدا کند، در آینده‌ای نه‌چندان دور، می‌توان انتظار داشت که حتی جهان روایی ارزهای دیجیتال، از ارزهای مهم جهانی همچون دلار نیز پیشی بگیرد. در صورت تحقق این سناریو، حاکمیت جهانی دلار با چالشی اساسی مواجه خواهد شد که به فرسایش تدریجی آن در نظام اقتصادی و سیاسی جهان می‌انجامد.

[۱] www.nytimes.com/2001/08/27/business/e-commerce-report-seller-of-online-currency-may-have-been-victim-of-fraud.html

[۲] www.statista.com/statistics/863917/number-crypto-coins-tokens/

[۳] www.weforum.org/agenda/2021/05/us-dollar-share-of-global-foreign-exchange-reserves-drops-to-25-year-low/

[۴] www.federalreserve.gov/econres/notes/feds-notes/the-international-role-of-the-u-s-dollar-20211006.htm

[۵] money.howstuffworks.com/how-much-money-is-in-the-world.htm

[۶] www.gobankingrates.com/money/economy/how-much-money-is-in-the-world/

[۷] www.cfr.org/backgrounder/cryptocurrencies-digital-dollars-and-future-money

[۸] coinmarketcap.com/all/views/all/

[۹] Coinage Act of 1792