قدرت اقتصادی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت برای حاکمیت و جامعه، علاوه بر استحکام‌بخشی داخلی، در عرصه بین‌المللی نیز موجب اقتدار و توان اثرگذاری است. شاید بتوان مقدم بر توان نظامی و سیاسی، قدرت اقتصادی ایالات متحده آمریکا را به‌عنوان اصلی‌ترین مؤلفه قدرت این کشور در ایجاد نظم هژمونیک در سطح بین‌المللی دانست. این در حالی است که مشاهده واقعیت‌هایی مانند فقر گسترده، شکاف طبقاتی و نابرابری درآمدی و… تردیدهایی را در بنیان قدرت اقتصادی این کشور ایجاد می‌کند. در سلسله یادداشت‌های پیش‌رو، وضعیت اقتصادی جامعه آمریکا را بر اساس شاخص‌های متعدد اقتصادی بررسی خواهیم نمود. در یادداشت اول، دسته‌بندی از شاخص‌های اقتصادی ارائه خواهیم نمود تا بررسی جامع و دقیقی از اقتصاد این کشور داشته باشیم و در یادداشت‌های بعد، با رجوع به جوامع آماری، وضعیت ایالات متحده را در هریک از شاخص‌های بیان شده، بررسی خواهیم نمود.

از جمله مسائلی که در دوران معاصر برای بسیاری از بازیگران جهانی به‌عنوان یک دغدغه اصلی درآمده است، چگونگی رویارویی با نقش دلار در اقتصاد بین‌المللی است. شایان توجه است که اقدامات یک‌سویه ایالات متحده، در استفاده ابزاری از دلار، با آغاز قرن ۲۱ میلادی، اشکال جدیدی را تجربه می‌کند؛ تا جایی که از نظر تعدادی از اندیشمندان حوزه اقتصاد سیاسی بین‌الملل، هدف اصلی و پنهان ایالات ‌متحده از راه‌اندازی جنگ‌هایی همچون افغانستان (۲۰۰۱) و عراق (۲۰۰۳)، مبارزه با تسلیحات هسته‌ای و تروریسم بین‌المللی نبود بلکه این جنگ‌ها بر اساس ایده حفظ هژمونی دلار آمریکا بر اقتصاد جهان، طراحی و راه‌اندازی شدند. نکته قابل‌توجهی که دراین‌بین وجود دارد، آن است که گرچه بررسی ترکیب ذخایر ارزهای خارجی نشان از آن دارد که حدود ۵۸٫۸% از ذخایر جهانی، به دلار ایالات‌ متحده اختصاص دارد ولی بااین‌حال باید توجه داشته باشیم که بنا به دلایلی همچون استفاده ابزاری ایالات ‌متحده از دلار به‌عنوان ابزار تحریم، تلاش کشورهای تجدیدنظرطلب در راستای متنوع سازی سبد ارزی خود، حرکت برخی کشورها در راستای تسویه با ارزهای ملی و خارج از چرخه دلار و همچنین افزایش میزان بدهی‌های ایالات ‌متحده، سلطه دلار در طول سال‌های گذشته، روند نزولی را تجربه کرده است. متأثر از شرایط پدیدار شده، در طول سال‌های گذشته، کشورهایی همچون فدراسیون روسیه، چین، هند و آفریقای جنوبی که از اعضای اصلی گروه بریکس هستند، درصدد برآمده‌اند تا طیف گسترده‌ای از ابتکارات را به‌منظور کاهش وابستگی خود به دلار، به منصه ظهور برسانند. تأسیس بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت و بانک توسعه جدید، از جمله اقداماتی هستند که به نوبه خود نه‌تنها توانستند سلطه جهانی دلار را تحت‌الشعاع خود قرار دهند بلکه به‌عنوان رقبایی قَدَر برای نهادهای غربی همچون بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول مطرح هستند.

سیاست خارجی واشنگتن در خلیج‌فارس به دلیل منافع اقتصادی و سیاسی، بر دوستی با عربستان سعودی استوار است؛ بااین‌حال، به‌تازگی این وضعیت ۳۵ساله به دلیل نظم سیاسی جدید، در حال تغییر بوده است. از یک سو تنش‌زدایی هسته‌ای آمریکا و ایران زیر سؤال رفته است و از سوی دیگر، عادی‌سازی روابط ایران و عربستان سعودی پس از توافق مارس ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین در کانون توجه قرار گرفته است. هیچ رابطه دوجانبه‌ای در خاورمیانه برای آینده منطقه و منافع آمریکا، بیشتر از روابط عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار نیست. هدف این نوشته، پاسخگویی به این پرسش است که عادی‌سازی روابط ایران و عربستان چه چشم‌انداز اقتصادی برای آمریکا دارد؟

طی هفته‌های اخیر، طوفان الاقصی و جنگ غزه در سر خط خبرهای دنیا قرار گرفته است و در باب ابعاد مختلف این عملیات، به‌ویژه از دیدگاه نظامی و امنیتی، مباحث زیادی مطرح شده است اما به نظر می‌رسد لازم است فراتر از ابعاد نظامی و امنیتی، ابعاد اقتصادی این عملیات بزرگ نیز به‌دقت مورد توجه و بررسی قرار گیرد تا نگاه جامع‌تری نسبت به این عملیات ایجاد گردد. در همین راستا، نشستی تخصصی با عنوان «بررسی تبعات جنگ غزه بر اقتصاد رژیم صهیونیستی»، با محوریت مباحثی چون لزوم فعال‌سازی مدار جنگ اقتصادی علیه صهیونیسم و ارزیابی آماری تبعات جنگ غزه بر اقتصاد رژیم صهیونیستی توسط اندیشکده مطالعات اقتصادی آمریکا و با حضور دکتر علی سعیدی (هیئت‌علمی گروه اقتصاد دانشگاه قم) و حجت‌الاسلام سید محمدرضا رضی (پژوهشگر حوزه اقتصاد کلان) و با دبیری دکتر حسن عباسی متقیان (مدیر اندیشکده مطالعات اقتصادی آمریکا) در تاریخ ۸ آذر ۱۴۰۲، در محل مرکز مطالعات آمریکای پژوهشکده شهید صدر (ره) برگزار گردید.

با شروع طوفان الاقصی، رژیم صهیونیستی متحمل بی‌سابقه‌ترین هزینه‌های مالی در بخش‌های مختلف اقتصاد خود شده است. هیچ‌کدام از جنگ‌های گذشته رژیم صهیونیستی تابه‌حال این‌چنین خسارت‌های اقتصادی را به همراه نداشته و از طرفی اثرات آن، آیندۀ این رژیم غاصب را تهدید نکرده است. بر اساس گزارش مؤسسه اعتبارسنجی مودیز (MOODY’S)، رژیم صهیونیستی روزانه ۲۷۰ میلیون دلار برای عملیات نظامی در غزه هزینه می‌کند اما این تنها بخش کوچکی از پازل بزرگ زیان اقتصادی آن‌ها است. در این یادداشت، بر اساس منابع دست‌اول، به بررسی و تحلیل هزینه‌های وارد شده خواهیم پرداخت و همچنین نگاهی به آینده اقتصادی رژیم غاصب پس از جنگ خواهیم داشت.

وقتی قدرت امپریالیسم (استکبار)، تمام روح‌های خسته را در قبضه تصمیمات خود گرفته و سالها بر دوش بشر مدرن سوار شده است، باید به این نیز فکر می‌کرد که روزی همین پنجه‌های آغشته به خون ملتها، گریبان خودش را نیز مجروح خواهد کرد. امروز طوفان الاقصی فقط آزادی قدس یا تکامل نهال جبهه مقاومت نیست و ابعاد پنهان دیگری نیز دارد که با اندکی درنگ، ردپایش را می‌توان در دل پراضطراب غرب مجروح دید. حالا این امپریالیسم همه‌جانبه که قصد داشت دهکده جهانی را با سردمداری خودش برپا کند، به‌صورت همه‌جانبه دارد فرو می‌پاشد و ابزارهای مبارزاتی‌اش علیه ملتها، اکنون ابزارهایی علیه نابودی خودش شده است. ابعاد شکست امپریالیسم می‌تواند شامل بعد رسانه‌ای، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و… باشد.

پایان سیطره دلار، موضوعی که اگرچه در گذشته نیز مطرح بوده است اما در ماه‌های اخیر، به دلایلی همچون مقابله یا مهار سیاست استفاده از دلار به عنوان ابزار تحریم، تسهیل مبادلات ارزی بر مبنای پول و ناپایداری و افزایش بدهی آمریکا، شاهد شتاب گرفتن روند آن به صورت عملی در جهان هستیم. در این گزارش در پی واکاوی این مسئله ‌هستیم که آیا سیطره اقتصادی آمریکا بر تبادلات بین المللی پایان یافته است؟!

باید از منطقه آمریکای لاتین به‌عنوان یکی از غنی‌ترین و ثروتمندترین مناطق جهان یاد کرد. بیش از بیست و یک میلیون کیلومترمربع مساحت این منطقه است که دربرگیرنده منابع متنوع معدنی، صنعتی، کشاورزی و بهره‌مند از ذخایر عظیم نفت و گاز است. همین ظرفیت‌ها به میزان کافی، جذابیت و اثرگذاری برای حوزه آمریکای لاتین در عرصه اقتصادی ایجاد می‌کند تا توجه سایر کشورها به آن جلب شود؛ ازاین‌رو در طول سده‌ها، شاهد استعمارگری قدرت‌های اروپایی در این منطقه بوده‌ایم. در عصر جدید نیز ایالات متحده آمریکا به بهانه پدرخواندگی و با سیاست دکترین مونروئه، جای پای خود را در حوزه آمریکای لاتین مستحکم کرد اما با خیزش نارضایتی‌های استقلال‌طلبانه مردم این منطقه، با عنوان چپ‌گرایی، هم اکنون شاهد تضعیف بیش‌ازپیش موقعیت واشنگتن در سطح آمریکای لاتین هستیم. در این مقاله، توان و قابلیت‌های اقتصادی کشورهای آمریکای لاتین برای مقابله با آمریکا، مورد ارزیابی قرار گرفته است.

ماجرا از آنجایی شروع شد که پرزیدنت بایدن در سخنرانی اخیر خود که در روز چهارشنبه ۲۱ ژوئن در شیکاگو برگزار شد، به تمجید از دستاوردهای سه سال خود در حوزه اقتصاد پرداخت و به تقلید از طرح تحول اقتصادی ریگان در سال ۱۹۸۰(ریگانومیکس)، نام آن را بایدنومیکس نامید؛ همان چیزی که استیو فوربز آن را تشکیل اجتماعی مدرن از راه دولت تنظیم‌کننده رفاه و یا نیوت گینگریج، آن را سوسیالیسم دولت بزرگ می‌داند. پس از ایراد سخنرانی بایدن در روز چهارشنبه، بسیاری از اندیشمندان حوزه اقتصاد و سیاست به ارائه نظرهای خود دراین‌رابطه پرداختند که می‌توان خلاصه نظرات آنها را در چند محور بیان کرد که در ادامه به تشریح و تحلیل هر یک خواهیم پرداخت.

با پایان رقابت ژئوپلیتیکی – ایدئولوژیکی جنگ سرد، اهمیت جغرافیا در اقتصاد جهانی کم‌رنگ شد و با گسترش سازوکار ارزهای جهان‌روا در این دوره، دیگر مهم نبود که محل به دست آوردن درآمد کجاست یا در چه محلی باید مصرف شود؟ ارز جهان‌روا یک زمین مسطح را برای اقتصاد جهان پدید آورد که می‌شد با زدن عصای معجزه‌آسای آن، هر بیابانی را گلستان کرد. این سازوکار بود که اساساً مختصات نظم جهانی را به‌کلی تغییر داد؛ قدرت‌های بزرگ با برون‌سپاری و جهانی‌سازی زنجیره‌های ارزش خود در لایه‌های بالاتر زنجیره ارزش که ارزش‌افزوده بیشتری تولید می‌کرد، نشستند؛ یعنی در لایه مالی و تجاری. این یعنی کار در کشورهایی که عوامل تولید، ارزان‌تر بود، صورت می‌گرفت ولی صاحب و مالک این کار، قدرت‌ها بودند. این دوره را با اصول نئولیبرالی حرکت آزاد عوامل تولید و حاکمیت نهادهای اقتصادی جهانی و حمایت از آزادسازی و خصوصی‌سازی اقتصاد می‌توان توصیف نمود. کلیه اصول این دوره با عنوان اجماع واشنگتن شناخته می‌شود.

دکتر مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، در نخستین اجلاس بین‌المللی تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا افزود: امروزه شاهد این هستیم که قدرت، اقتصاد و تجارت به آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین تمایل پیدا کرده است. تجارت با همسایگان بسیار مهم است و ازطرفی کالاهای تولیدی اضافه منطقه نیز باید به کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین صادر شوند. در نتیجه نظم نوین جهانی شکل گرفته، سازمان شانگهای می‌تواند کانون اصلی آن باشد و بریکس دومین نقطه آن می‌باشد.

در سال‌های اخیر، دلارزدایی و تجارت با پول‌های ملی، به مسئله‌ای مهم برای برخی از کشورها تبدیل شده است و این امر در کشورهایی همچون ایران که با تحریم روبه‌رو هستند، حساسیت و ضرورت بیشتری دارد. در اقتصاد ایران اگرچه در چند سال گذشته، اقدامات گوناگونی برای استفاده از ظرفیت این پیمان‌ها صورت گرفته است اما برخی چالش‌ها و موانع سبب شده است تا به حد کافی، از ظرفیت این پیمان‌ها به طور کامل استفاده نشود. در این یادداشت، پس از ذکر مقدمه‌ای از اهمیت بکارگیری پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه در خنثی‌سازی تحریم‌ها و عبور از نظم اقتصادی آمریکایی، به ذکر مهم‌ترین موانع و چالش‌های استفاده از این ابزار پرداخته شده و در پایان هر چالش راهکارهایی برای رفع موانع و چالش‌ها به‌طور مختصر ذکر شده‌است.

قرار گرفتن پی‌درپی کشور در معرض تحریم‌های گوناگون یک‌جانبه و بین‌المللی، در چند دهه گذشته، سبب شده است تا به‌تدریج (هرچند با تأخیر زیاد)، مفاهیم و گزاره‌های مرتبط با این پدیده در منظومه دانشگاهی و اندیشگاهی، گسترش پیدا کنند. یکی از مفاهیم مرتبط با تحریم که به‌ویژه در یک دهه اخیر و پس از جدی‌تر شدن تحریم‌های غرب علیه جمهوری اسلامی ایران، بیش‌ازپیش بر سر زبان‌ها افتاده است و اندیشمندان و صاحب‌نظران درباره آن قلم‌فرسایی کرده‌اند، مفهوم «خنثی‌سازی تحریم» و راهکارها و روش‌های پیاده‌سازی عینی آن در کشور است البته برخلاف همه مفهوم‌پردازی‌ها و نظریه‌پردازی‌ها، شاید بتوان به‌راحتی ادعا کرد که به‌مانند خود تحریم، مفهوم خنثی‌سازی تحریم نیز همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و هنوز تصویر روشنی از ابعاد، لایه‌ها، وجوه و ملاحظات و راهکارهای پیشنهادی برای آن در ذهن افراد مؤثر در نظام سیاست‌گذاری کشور شکل نگرفته است.

سومین نشست تخصصی از سلسله‌نشست‌های پیش رویداد نخستین اجلاس سالانه تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های جدید اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، با موضوع «الزامات افزایش بهره‌مندی جمهوری اسلامی ایران از بازار ۶۰۰ میلیونی منطقه غرب آسیا و ایجاد همکاری‌های جدید منطقه‌ای» با حضور دکتر محمدصادق کوشکی (هیئت‌علمی دانشگاه تهران)، دکتر مجتبی فردوسی‌پور (دیپلمات ارشد وزارت امور خارجه) و دکتر حسین آجورلو (تحلیلگر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی)، با دبیری نشست دکتر علی سروش (هیئت‌علمی مرکز مطالعات آمریکا)، روز سه‌شنبه ۲ اسفندماه ۱۴۰۱ در محل پژوهشکده شهید صدر (ره) برگزار شد.

دومین نشست تخصصی از سلسله‌نشست‌های پیش رویداد نخستین اجلاس سالانه تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های جدید اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، با موضوع «نظم جدید جهانی و ظرفیت پیمان‌های جدید منطقه‌ای و بین‌المللی برای گسترش منافع اقتصادی جمهوری اسلامی ایران» با سخنرانی دکتر محسن اسلامی (هیئت‌علمی دانشگاه تربیت‌مدرس)، دکتر ساسان شاه¬ویسی (هیئت‌علمی دانشگاه تهران) و دکتر علیرضا رحیمی (هیئت‌علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع)) و با دبیری دکتر مهرداد حلالخور (استاد مدعو مرکز مطالعات آمریکا)، روز دوشنبه ۱ اسفندماه ۱۴۰۱ در محل سالن جلسات پژوهشکده شهید صدر (ره) برگزار شد.

چهارمین نشست تخصصی از سلسله‌نشست‌های پیش رویداد نخستین اجلاس سالانه تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های جدید اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، با موضوع «راهکارهای گسترش مناسبات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در نظم جدید جهانی و جهان پساآمریکا»، با حضور دکتر مصطفی خوش چشم (تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل) و دکتر سارا امامقلی (استاد تمام دانشگاه علوم پزشکی تهران) و دبیری دکتر حسن محمد میرزائی (مدیر مرکز مطالعات آمریکا)، شنبه ۶ اسفندماه در محل پژوهشکده شهید صدر (ره) برگزار شد.

پنجمین نشست تخصصی از سلسله‌نشست‌های پیش رویداد نخستین اجلاس سالانه تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های جدید اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، با موضوع «ظرفیت‌های منطقه‌ای و نقش کریدورها در ارتقای جایگاه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در جهان پساآمریکا و نظم جدید جهانی»، با حضور دکتر احمد زارعان (مدیر مرکز مطالعات منطقه‌ای و بین‌المللی دانشگاه جامع امام حسین (ع)) و دکتر ابوالفضل بازرگان (تحلیلگر مسائل بین‌المللی و رژیم‌های امنیتی) و با دبیری دکتر حسن محمد میرزائی (مدیر مرکز مطالعات آمریکا)، یکشنبه ۷ اسفندماه ۱۴۰۱ در محل پژوهشکده شهید صدر (ره) برگزار شد.

خوزه رافائل سیلوا آپونت؛ سفیر کشور ونزوئلا در جمهوری اسلامی ایران در نخستین اجلاس بین‌المللی تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، با بیان این که ما همچنان مخالف مدل نئولیبرال و هژمونی آمریکا هستیم، افزود که سرلوحه سیاست خارجی کشورهای آزادی باید مبارزه با امپریالیستی نئولیبرال آمریکایی باشد.

درحال حاضر چین برای خود، نظمی را مبتنی بر تجارت کالا ایجاد می‌کند و آمریکا نیز نظمی را مبتنی بر مالی‌سازی اقتصاد یا پولی‌سازی اقتصاد ایجاد می‌کند. آمریکا با حفظ سیطره پولی و مالی خود، چین را به عنوان کارگری در دنیای تبدیل می‌کند؛ چرا که بالعکس کالای آمریکایی، تجارت چین، حامل بار فرهنگی، تمدنی، سبک زندگی و سیاسی نیست. راه شکستن اقتدار اقتصادی آمریکا صرفاً شکستن هژمونی دلار است.

طرح باشگاه تحریمی، هنوز وارد فاز همکاری اقتصادی نشده است و در حال حاضر، بیشتر در قالب نشست‌ها، جلسات و… در حال پیگیری است تا به یک ساختار منسجم برسد و بی‌شک بعدازاین که به یک ساختار منسجم دست پیدا کردیم، به فاز همکاری‌های اقتصادی که پایه و اساس طرح باشگاه‌های تحریمی است، وارد خواهیم شد.

آمریکا همواره از طریق پروپاگاندا، در پنج محور اصلی سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی، حوزه علم و فناوری و حوزه رسان‌های هژمونی خود را حفظ کرده است؛ این درحالی است که اگر مردم به لحاظ باور، به تراز باور امام برسند، آمریکا سقوط خواهد کرد؛ به این معنی که هرگاه بخش قابل توجهی از مردم جهان، شناخت واقعی نسبت به آمریکا پیدا کنند، آمریکا دچار مشکل خواهد شد؛ لذا عاج پروپاگاندا، تبیین، تغییر دستگاه تحلیل و افق ذهنی افراد است.

رحیم حیات قریشی؛ سفیر کشور پاکستان در جمهوری اسلامی ایران، در نخستین اجلاس بین‌المللی تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا با اشاره به این که رشد و توسعه تنها با همکاری جمعی و منطقه‌ای امکان‌پذیر است، اضافه کرد که نقش سازمان‌ها و قراردادها در این امر پر رنگ است که باید در نظر کنشگران قرار گیرید؛ زیرا کشورها به شکل منفرد و به‌تنهایی و به طور مستقل نمی‌توانند چندان رشد داشته باشند.

مهندس علی ابوالحسنی، معاون اسبق وزرات نیرو و مدیرعامل شرکت بین‌المللی ارسا ساختمان در نخستین اجلاس بین‌المللی تغییر نظم بین الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا افزود باید در راستای تعاملات هر چه بیشتر افراد فعال در حوزه اقتصادی قدم‌های جدی برداریم تا بتوانیم از دستاوردهای همدیگر در جهت رشد و ارتقاء فعالیت‌های اقتصادی بهره‌مند شویم.

آلبرتو گونزالس کاسالس؛ سفیر کشور کوبا در جمهوری اسلامی ایران در نخستین اجلاس بین‌المللی تغییر نظم بین الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا با اشاره به نظم بین‌المللی و چالش‌هایی آینده آن افزودند که نظم بین‌المللی فعلی ناعادلانه، و غیر دموکراتیک است و این باعث می‌شود که یک سری از کشورهای ثروتمند که همه با آن‌ها آشنا هستیم درآمدها و سود خودشان را به شدت افزایش دهند و میلیون‌ها و صدها میلیون نفر در کشورهای دنیا با محاسبات محافظه‌کارانه هنوز در وضعیت فقر مفرط قرار داشته باشند و این نیاز به اقدام فوری ایران، کوبا و دیگر کشورها دارد. همچنین ایشان با اشاره به سیاست دولت سیزدهم مبنی بر گسترش روابط با همسایگان، درخواست داشتند مقیاس عرصه‌های اقتصادی ایران فقط همسایگان نباشد.

دکتر حمیدرضا فرتوک‌زاده، مشاور وزیر کشور، در اولین اجلاس بین‌المللی تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا بیان کرد که منطقه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم، به دلایل گوناگونی در سده‌های اخیر، با منافع قدرت‌های فرامنطقه‌ای گره خورده است؛ بنابراین منطقه‌ای خنثی‌ نیست. منطقه‌ای است که نسبت به آن، علایق و منافعی وجود دارد؛ ازاین‌رو لازم است که با یک نگاه پدیدارشناسانه، ژئواکونومیک منطقه را توصیف کنیم تا وابستگی به مسیرها و پیچیدگی‌هایی که در این منطقه وجود دارند را بهتر درک کنیم و بدانیم در گذر زمان چه فرصت‌ها و تهدیدهایی در پیش داریم؟

ایساک لنین برآوو؛ سفیر کشور نیکاراگوئه در جمهوری اسلامی ایران در نخستین اجلاس بین‌المللی تغییر نظم بین الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا بر این باور است که نیکاراگوئه مقصد مناسبی برای محصولات ایرانی است، چرا که تسهیلات قانونی و معافیت‌های تجاری برای شرکت‌های ایرانی که قصد ورود به بازار نیکاراگوئه را دارند فراهم است.

رومینا پرز؛ سفیر کشور بولیوی در جمهوری اسلامی ایران در نخستین اجلاس بین‌المللی تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا با اشاره به این که کشور بولیوی نیز خواستار افزایش مناسبات تجاری و اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران است، بر این موضوع تأکید داشتند که نظم جدید جهانی مبتنی بر همکاری است نه رابطه رئیس و مرئوس.

امروز دیپلماسی دلار یکی از مشکلات اساسی برای تغییر نظم جهانی است و مسلح کردن آن توسط آمریکا باعث شده که کنشگران جهانی به سمت و سوی جایگزین کردن دلار اقدام کنند. تغییرات تکتونیکی در ژئوپلیتیک جهان درحال رخ دادن است. عده‌ای این مسئله را باور کنند که می‌توان یک اقتصاد بدون محور دلار، غرب و اروپا ایجاد کرد و اگر تصور کنیم که می‌شود که یک نظم جدید اقتصادی را بدون این که نظم امنیتی تغییر کند، این یک توهم خطرناک است.

نخستین اجلاس سالانه تغییر نظم بین‌الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، سه‌شنبه ۹ اسفند در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران آغاز به کار نمود. دکتر سید مصطفی خوش چشم، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل که به‌عنوان دبیر جلسه در این اجلاس حضور داشت، به‌عنوان آغازگر مباحث این اجلاس بین‌المللی، معتقد است این اجلاس از جلسات ضروری است که باید بسیار تکرار شود. ما در دوره‌ای از تاریخ قرار داریم که به باور و اعتراف متفکرین و مقامات سیاسی شرقی و غربی، در حال جابه‌جایی قدرت از تمدن غرب به شرق در جهان هستیم و روشن است که تمدن غرب، بی‌شک مقاومت‌هایی در این زمینه داشته باشد.

روشنای راه: رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی علائم زیادی وجود دارد که نظم کنونی جهان دارد تغییر پیدا می­‌کند و نظم جدیدی بر جهان حاکم خواهد شد. نقش ما

دکتر حسن محمد میرزائی؛ سردبیر دوماهنامه آمریکاشناسی ضرورت آمادگی و نقش­ آفرینی جدی در تحولات آینده جهانی پدیده­‌ها و مفاهیمی چون «افول آمریکا»، «جهان پساآمریکا»

سلسله نشست‌های پیش رویداد سومین همایش بین المللی افول آمریکا (#نظم_جدید_جهانی) با موضوع «نظم نوین اقتصاد سیاسی بین الملل و دلالت‌های آن برای جمهوری اسلامی ایران» و با حضور دکتر حسن شکوه (دکتری روابط بین‌الملل و سیاست‌پژوه پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر) و سرکار خانم زهرا مشفق (سرپرست گروه اقتصاد بین الملل پژوهشکده امنیت اقتصادی تدبیر) روز سه شنبه ۲۰ تیر ۱۴۰۲ در پژوهشگاه امام صادق(ع) برگزار شد.

سلسله نشست‌های پیش رویداد سومین همایش بین‌المللی افول آمریکا، با موضوع «چالش‌های اقتصاد ایالات‌متحده آمریکا و افق‌های آینده» با حضور دکتر محمود کریمی بیرانوند (معاون اشتغال و کارآفرینی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی)، دکتر طه رمضانی (مدیر کل دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی اشتغال و کارآفرینی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) و دکتر حسن عباسی متقیان (پژوهشگر مرکز مطالعات آمریکا) در روز سه شنبه ۱۳ تیر ماه ۱۴۰۲ ساعت ۱۵ تا ۱۷ در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برگزار شد.

اجلاسیه «تغییر نظم بین الملل و ایجاد محور همکاری‌های اقتصادی برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا» در با محوریت مرکز مطالعات آمریکای دانشگاه جامع امام حسین (ع) و معاونت دیپلماسی وزارت امور خارجه و همکاری صندوق ملی توسعه و وزارت کشور در تاریخ ۹ اسفند ۱۴۰۱ در تالار مرواردید نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران در دو نوبت صبح و بعد از ظهر برگزار شد. این اجلاسیه با حضور مقامات داخلی از جمله «دکتر مهدی صفری»؛ معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه و برخی مقامات وزارت کشور، وزارت نیرو و سفرا و مسئولین سفارتخانه‌های کشورهای چین، پاکستان، ارمنستان، ونزوئلا، نیکاراگوئه، بولیوی، کوبا، عراق و عمان برگزار شد و مباحث مهم و قابل توجهی در آن مطرح گردید.

مفهوم امنیت بین‌المللی با توجه به ماهیت، مصادیق و کارویژه‌های آن، از ابعاد متعددی برخوردار است. این مفهوم به‌خصوص در ابتدای قرن بیست و یکم و قبل از آن، دربرگیرنده وجوه متفاوتی است؛ بنابراین، یکی از این متغیرهای کلیدی امنیت بین‌المللی، امنیت انرژی و آثار و پیامدهای آن بر روی تغییرات در حال گذار نظام جهانی است. انرژی و تأمین امنیت آن و کشمکش‌های سیاسی و اقتصادی در راستای تسهیل و تداوم دستیابی به آن از جمله اهداف اصلی بازیگران منطقه‌ای و جهانی در جهت جلوگیری از فروپاشی وضعیت نظم سیاسی –اقتصادی حاکم است. پرداختن به این مسئله، اهداف و ضرورت تبیین آن، می‌تواند بخشی از چالش‌های پیشروی نظام سرمایه‌داری و چگونگی مقابله و جلوگیری از فروپاشی نظم موجود را مورد واکاوی قرار دهد.

از آنجایی که کریدورها نقش قابل‌توجهی در نظم جدید جهانی خواهند داشت و جمهوری اسلامی ایران، میان دو مرکز ژئوپلیتیک و انرژی جهان (خلیج‌فارس و دریای خزر) قرارگرفته است، پیش‌بینی می‌شود که نقش پررنگی بر شکل‌گیری نظم جدید جهانی داشته باشد. با طرح این ادعا، تلاش خواهد شد که نقش اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران بر تغییر نظم جدید جهانی بررسی شود.

ارتش آمریکا در پایان دهه ابتدایی هزاره سوم، جای پای محکمی در فرهنگ این کشور به‌ویژه در فیلم‌های جنگی، تلویزیونی و به طور فزاینده‌ای در بازی‌های ویدئویی، اول‌شخص شلیک‌کننده برای خود فراهم کرده است. هم‌اکنون یک ائتلاف واقعی میان هالیوود، پنتاگون، بازی‌های ویدئویی جنگی و صنعت اسلحه‌سازی، به وجود آمده است. چهار ضلع تشکیل‌دهنده این ائتلاف برای یکدیگر، سودآوری قابل‌توجهی دارند و از یکدیگر حمایت ایدئولوژیکی به عمل می‌آورند و از طریق روایت سازی به سبک خود، سعی در ایدئال نشان دادن، عادی‌سازی جنگ و گسترش آن در آینده جهان را دارند. هیچ‌یک از ژانرهای سینمایی دیگر به اندازه ژانر فیلم‌های جنگی، نمی‌تواند تضادهای موجود در جامعه آمریکا از جمله انگاره‌هایی همچون طبقه اجتماعی، سیاست، ایدئولوژی اجتماعی و اقتصادی را تبیین کند. درواقع از پایان جنگ جهانی اول به این‌طرف، این موضوعات بخش بنیادی و به‌نوعی ماهوی نمایش سینمایی از جنگ بوده، هرچند در بسیاری از موارد و در بسیاری از اوقات، سرکوب یا تضعیف شده است.

تحولات نظام پولی جهان از آغاز تاکنون، تحت‌الشعاع قدرت‌طلبی‌های سیاسی و اقتصادی قدرت‌های جهانی بوده است. شاید بتوان گفت شروع یک‌جانبه‌گرایی در نظام پولی جهان به اواخر قرن ۱۸ و دوره اندیشه مرکانتیلیستی اروپا -با محوریت بریتانیای کبیر- در اقتصاد برمی‌گردد که موجب رقم خوردن نظام پولی بین‌المللی «پایه طلا» در قرن ۱۹ در جهان شد. پس از وقوع جنگ‌های جهانی اول و دوم و تغییر موازنه قدرت، آمریکا نیز توانست خود را به جرگه نظام پولی جهان وارد کند و در قرن ۲۰، «دلار» را در مناسبات پولی بین‌المللی به قوی‌ترین پول جهانی تبدیل کند. دیری نگذشت که تلاش‌های کشورهای اروپایی با محوریت فرانسه و آلمان در راستای احیای قدرت اقتصادی و سیاسی خود، منجر به شکل‌گیری «اتحادیه اروپا» و پول مشترک «یورو» شد. در همین راستا، «یورو» مبنای مبادلات اقتصادی میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا قرار گرفت. از طرف دیگر، کشورهای بلوک شرق نیز که از همان دوران جنگ‌های جهانی به دنبال یافتن پایگاه اقتصادی و سیاسی در جهان بودند، از قافله نظام پولی بین‌المللی عقب نماندند؛ به‌گونه‌ای که «ین» ژاپن از همان ابتدای جریانات برتون وودز و تلاش برای تشکیل نظام پولی بین‌المللی، در سبد پولی بین‌المللی قرار گرفت و طی دهه اخیر با تعمیق قدرت اقتصادی و سیاسی چین، «یوان» نیز توانست به عرصه پول‌های پرقدرت جهان، ورود پیدا کرد. به این ترتیب، در قرن ۲۱ سایه تغییر نظم نوین جهانی بر نظام پولی جهان و به موازات آن، بر هم خوردن موازنه قدرت اقتصادی در جهان، بیش‌ازپیش مشهود بوده و با سرعت بیشتری در حال پیشروی است.

طراحان و ایجادکنندگان نظام ارزی دلاری، برای ایجاد نظام دلاری، یک الگوی ارزی بین‌المللی و یک الگوی نظام پولی داخلی مقوم نظام ارزی دلاری برای کشورها طراحی کرده‌‎اند. این نظام‌های پولی داخلی و ارزی بین‌المللی در عین آن‎که آمریکا را به ابرقدرت و حاکم اقتصادی جهان تبدیل می‌کنند، می‌توانند نیازهای جامعه بین‌‎الملل به پول و ارز را برطرف نماید. از این ‎رو، مادامی که نظام‌های ارزی و پولی جایگزین -که بتواند بهتر از سیستم دلاری، نیازهای پولی و ارزی را برطرف نماید- طراحی و ایجاد نشود، نظام ارزی و پولی دلاری، پابرجا خواهد ماند. مهم‌ترین نیازهای پولی و ارزی برای کاربران پول، نیاز به انجام مبادلات، دریافت اعتبار و انجام سرمایه‌‎گذاری با کمترین هزینه و بیشترین منفعت در داخل و خارج از کشور است. مهم‌‎ترین نیازهای پولی و ارزی برای متولیان پول، نیاز به امکان به ‎کارگیری نظام پولی در حکمرانی اقتصادی، کنترل واردات و صادرات، کنترل گردش داخلی و ورود و خروج پول و ارز، مبارزه با پول‌شویی، مبارزه با تأمین مالی فعالیت‌های مخرب، جلوگیری از استفاده دشمنان از سیستم پولی و ارزی در اختیار آنان و جلوگیری از ضربه زدن دشمنان به اقتصاد ملی و جلوگیری از تحقق سایر اهداف شوم دشمنان است.
سعی ما در این مجال، آن است که یکی از الگوهای ارزی- پولی جایگزین نظام ارزی- پولی دلاری را به‌صورت اجمالی معرفی نماییم. در این الگوی ارزی- پولی بدون آن‎که پول جدیدی به وجود آید، پول ملی همه کشورها فراملی می‌شود و می‌‎تواند علاوه بر آن‎که در داخل کشور نیاز به انجام مبادله، اعتبار گرفتن و سرمایه‌‎گذاری نمودن را برطرف نماید، در خارج از کشور نیز نیازهای تجارت، سرمایه‌‎گذاری خارجی و دریافت اعتبار خارجی را برطرف سازد.

تردیدی نیست که در حال حاضر، مهم‌ترین چالش و اصطلاحاً پاشنه آشیل جمهوری اسلامی ایران در برابر دشمنان، مسئله اقتصاد است؛ بنابراین و با توجه به نتایج درخشان اقدامات شهید سلیمانی در عرصه‌های مختلف مأموریتی و لزوم تسری این مدل به سایر بخش‌ها و ساختارهای کشور، آنچه موردنیاز جدی کشورمان است، بحث بازتولید مکتب شهید سلیمانی در عرصه اقتصاد است. با همین هدف، به سراغ دکتر محمود کریمی بیرانوند، دانش‌آموخته دکتری اقتصاد و معاون اشتغال و کارآفرینی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت سیزدهم رفتیم تا از ویژگی‌های مکتب شهید سلیمانی و ما به ازای آن در عرصه اقتصاد، بالأخص اقتصاد مقاومتی بدانیم.

راشل زیمبا پژوهشگر موسسه میدل ایست آی در یادداشتی” که در ۷ اکتبر ۲۰۲۲ منشر شد بیان می کند که کاهش تولید نفت اوپک باعث خواهد شد که فشارهای سیاسی و ژئوپلوتیک بر روی کشورهای اتخاذ کننده این تصمیم بیشتر شود.

دکتر عابد اکبری، تحلیلگر مسائل سیاسی و مدیر عامل مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار در مصاحبه تلفنی با مرکز مطالعات آمریکا، با واکاوی ریشه اصلی جنگ اوکراین، به تأثیر بحران اوکراین بر امنیت انرژی اروپا و آمریکا پرداخت که در ادامه، به‌صورت پرسش و پاسخ به آن اشاره خواهد شد.

دکتر عباس تاجیک؛ کارشناس مسائل سیاسی وزارت امور خارجه ج.ا.ایران و همکار در مرکز مطالعات آمریکا در خصوص کریدور شمال-جنوب و اهمیت اقتصادی آن، به

الجزیره به نقل از اقتصاددانان، اعلام کرد که در انتخابات ماه آینده کنگره ایالات‌متحده ، وضعیت اقتصادی برای رأی‌دهندگان آمریکایی بیشتر از سایر مسائل، دارای اهمیت خواهد بود. درحالی‌که موضوعات داغ زیادی ازجمله سقط‌جنین، تغییرات آب و هوایی، جرم و جنایت و مهاجرت وجود دارد، رأی‌دهندگان در آمریکا، امسال نیز با بالاترین نرخ تورم در دهه‌های اخیر، سقوط شدید بازار سهام و صحبت‌ها از رکود قریب‌الوقوع مواجه هستند.

انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره‌ ایالات‌متحده، در شرایطی برگزار می‌گردد که اقتصاد به‌عنوان اصلی‌ترین دغدغه رأی‌دهندگان این کشور است. تورم بالای ۸% که برای چندین ماه متوالی، گریبان گیر این کشور شده و توجه بیش از ۸۰% مردم به این موضوع در کنار اعتماد بیشتر آنان به حزب جمهوری‌خواه برای حل مشکلات اقتصادی و کنترل تورم، از موضوعاتی است که در ارزیابی‌های جامعه رأی‌دهندگان آمریکایی در آستانه انتخابات، موردتوجه قرار می‌گیرد.
وضعیت کرسی‌ها و انتخابات کنگره

آمریکا با اخراج از منطقه، به دنبال طراحی و پیاده‌سازی برنامه‌ باز چینش نیروهای خود در خاورمیانه است؛ به‌طور مثال، نیروهای خود را از عراق خارج کرد و آن‌ها را به اردن منتقل نمود، این، یعنی ایجاد یک تجمع جدید در یک مفصل جدید و کشوری که ایران در آن، دستگاه امنیتی توانمندی مانند برخی کشورهای منطقه ندارد و امکان هماوردی با آمریکایی‌ها و ناامن‌سازی آنجا کمتر است. در صورتی که ایران، بتواند یک رویکرد ایجابی و بازیگری سیستمی نسبت به این برنامه یا حداقل در شرق فرات، داشته باشد، می‌تواند جایگزین این خلأ قدرت آمریکا در منطقه شود یا حداقل در شرق فرات، یک برنده‌ مهم راهبردی گردد، اما اگر ایران، نتواند متناسب با خروج آمریکایی‌ها، ابزار سیستمی بسازد و نقشی فعال، ایفا کند و به همان ابزارهای ایذایی اکتفا نماید، نوعی شکست راهبردی حاصل خواهد شد؛ زیرا تأثیر این ابزارها با افزایش فاصله جغرافیایی، کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین، ایران بر سر یک دوراهی جدی و اساسی قرارداد: پیروزی در اثر نشان دادن نوعی رفتار ایجابی، سیستمی و توسعه‌ای یا شکست در اثر اتکای صرف به ابزارهای ایذایی گذشته.

نظام بین‌الملل، همواره درگیر تحولات سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی در گوشه و کنار جهان است که از رقابت و دشمنی دولت‌ها و به‌ویژه، قدرت‌های بزرگ با یکدیگر، وقوع درگیری‌های مرزی و جنگ‌های فراگیر در مناطق مختلف و انقلاب‌های فنّاورانه ناشی می‌شود. هرچند بسیاری از این تحولات، در سطح خرد باقی می‌مانند و تأثیرات آن‌ها از سطوح محلی و منطقه‌ای فراتر نمی‌رود، اما برخی تحولات، از این ظرفیت برخوردارند که تغییراتی بنیادین در نظام بین‌الملل، ایجاد کنند یا زمینه‌ساز وقوع چنین تغییراتی باشند. حمله همه‌جانبه روسیه به اوکراین و واکنش نسبتاً منسجم غرب به این تهاجم را می‌توان، در زمره این تحولات به شمار آورد که پیامدهای آن، فراتر از مرزهای دو کشور را در برمی‌گیرد و تأثیرات عمیق ساختاری بر نظام بین‌الملل می‌گذارد. در کنار همه پیامدهای سیاسی و ژئوپلیتیکی بحران اوکراین بر نظم بین‌المللی، این بحران یک جنبه بسیار مهم اقتصادی نیز دارد که پیامدهای جدی برای اقتصاد جهانی و درنتیجه، برای همه کشورها در پی خواهد داشت.

نظم سیاسی و اقتصادی جهان در دهه‌های اخیر، بستر تغییرات سریعی همچون گذار از نظم اقتصادی برتون وودز، فروپاشی شوروی، اقتصادهای نوظهور و تهدیدات جدید بوده که امکان تغییرات ساختاری در نظم سیاسی و اقتصادی جهانی را بیش از هر زمانی دیگری، فراهم ساخته است. تغییرات ایجادشده در توزیع قدرت میان واحدهای سیاسی و تغییر در ساختار تک‌قطبی نظام اقتصاد جهانی، جدی‌ترین چالشی بوده که ایالات‌متحده، با آن مواجه است. در این چارچوب، راهبرد کلان اقتصادی آمریکا نیز منطبق با این تهدید تنظیم شده و در تلاش است، با صرف کمترین هزینه، موقعیت برتر این کشور را در عرصه اقتصاد جهانی حفظ کند. در همین راستا، میزان کاربست تحریم‌ها توسط آمریکا در سه دهه اخیر، روندی به‌شدت صعودی طی کرده است. به‌عبارتی‌دیگر، آمریکا در تلاش برای حفظ موقعیت برتر خود و استقرار نظم هژمونی لیبرال، از ابزارهایی چون جهان روایی دلار و تحریم استفاده می‌کند.

با فروپاشی شوروی در دهه‌ ابتدایی انقلاب، غرب به سرکردگی آمریکا، به قدرت بلامنازع سیاسی-اقتصادی جهان تبدیل شد و به‌طور متمرکز و سازمان‌یافته، اعمال انواع فشار بر جمهوری اسلامی را در دستور کار ویژه‌ خود قرارداد و در این راستا، اعمال تحریم‌های شدید علیه ایران، به یکی از روش‌های اصلی اعمال فشار و تقابل با جمهوری اسلامی تبدیل شد. تحریم‌های آمریکا و به تبع آن، اروپا و شورای امنیت علیه ایران، بی‌تردید منشأ آثار متعددی بر ساختارهای اقتصادی ایران بوده است. بااین‌حال، شناخت این آثار و سازوکار اثرگذاری آن، مستلزم داشتن شناخت کافی نسبت به مسئله و دیدی فراتر از اطلاعات عمومی، تعابیر و تحلیل‌های سطحی است. در این راستا، ابتدا به‌طور مشخص، باید نگاهی اجمالی به مفاهیمی چون «تحریم»، «نظام تحریم‌های آمریکا» و «نحوه‌ اثرگذاری تحریم بر اقتصاد کشور هدف» داشت.

اگر حذف استاندارد طلا در دهه ۱۹۷۰ را مهم‌ترین تحول ارزی قرن بیستم بدانیم، می‌توانیم ظهور ارزهای مجازی را مهم‌ترین تحول ارزی از قرن ۲۱ تاکنون بدانیم. فلذا بررسی این موضوع «نقش ارزهای مجازی در فرسایش حاکمیت جهانی دلار» بیش از پیش نیاز است. بنابراین نویسنده در این یادداشت تحلیلی تلاش خواهد کرد به تولد، ظهور و گسترش ارزهای دیجیتالی و نقش آن در فرسایش حاکمیت دلار بپردازد.

یکی از موضوعات بسیار مهم اقتصادی حال حاضر دولت ایالات‌متحده، مسئله بدهی‌های این کشور است که در تاریخ نگارش این متن، رقم ۳۰ تریلیون دلار را لمس کرده است . بدهی‌های دولت ایالات‌متحده، همواره در دو دهه اخیر، رکورد بیشترین میزان بدهی این کشور در تاریخ شکل‌گیری آن بوده است؛ به این مفهوم که همواره و در هر مقطع زمانی، بیشترین میزان بدهی بوده که تا آن زمان، دولت آمریکا داشته است. بنابراین در تحلیل کوتاهی به این موضوع پرداخته میشود که چرا دولت آمریکا با بیشترین میزان بدهی در دو دهه اخیر روبرو شده است و چه چیزی باعث عدم تسویه این بدهی‌ها از سوی آمریکا شده است.