محمد ربیعی، کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و پژوهشگر مرکز مطالعات آمریکا
زمانی که رویکرد چندساله جشنواره فیلم ونیز نسبت به آثار ارسالی به این جشنواره را مورد بررسی قرار می‌دهیم متوجه خواهیم شد که توجه این جشنواره بیشتر معطوف به فیلم‌هایی بوده است که رویکرد نئورئالیستی داشته‌‌اند.[۴] نئورئالیسم به عقیده فرانک یوجین، در کتاب سرگذشت سینما، زاده یک جنبش اجتماعی ناشی از عواقب فاشیسم و جنگ جهانی بود که طی اخراج موسولینی در ایتالیا پدید آمد و با موج انسان دوستی در سینمای ایتالیا همزمان شد. نئورئالیسم درواقع بیانگر اشتیاق نسل جوان برای گسستن از قراردادهای سینمایی متعارف ایتالیا بود چرا که در دوره موسولینی صنعت سینما، به ساخت حماسه‌های عظیم تاریخی و ملودرام‌های احساساتی درباره طبقات بالای اجتماعی (آثاری که به فیلم‌های تلفن سفید معروف شده بودند) روی آورد و منتقدان احساس می‌کردند که این آثار غیرواقعی و منحط است. پروفسور امبرتو باربارو بنیان گذار این مکتب در سینما ایتالیا در توضیح این مکتب بیان می‌کند: فیلمسازان ایتالیایی باید از طرح‌های خیال پردازانه که در آنها از مسائل انسانی و دیدگاه‌های انسانی اثری نیست پرهیز کنند. باربارو فیلم‌های فرانسوی دهه ۳۰ را به عنوان نمونه آرمانی برای فیلم سازان ایتالیایی مثال می‌آورد. او از فیلمسازان ایتالیایی دعوت کرد که در برابر فیلم‌های سنتی ایتالیایی و حماسه‌های توخالی سر به شورش بردارند. باربارو در عین حال از فیلمسازان خواست که از لفاظی‌ها و شعار دادن‌های سبک فاشیستی اجتناب کنند. او از سینماگران می‌خواست که ملت ایتالیا را به نوعی با واقعیت‌های اجتماعی آشنا سازند.[۵] این رویکرد در سینما از ایتالیا آغاز شد اما موج آن در کشورهای دیگر اروپایی، آسیایی و آمریکایی نفوذ کرد و باعث شد تا آثار سینمایی این کشورها رنگ و بوی نئورئالیستی به خود بگیرند. با توجه به توضیحاتی که پیرامون مکتب نئورئالیستی در سینما داده شد می‌توان گفت که فیلم‌های نئورئالیستی به بیان واقعیت‌های موجود در اجتماع خود می‌پردازند از این‌رو نقد و بررسی این فیلم‌ها از آن جهت مهم است که باعث شناخت مخاطب با واقعیت‌های اجتماعی کشور سازنده آن فیلم می‌شود.
فیلم حافظه یک فیلم نئورئالیستی ساخت کشور آمریکا است و کارگردان آن میشل فرانکو سعی دارد تا از طریق شخصیت اصلی فیلم(قهرمان) سیلویا که نقش آن را جسیکا چستین بازی می‌کند به روایت برخی مشکلات و مسائل اجتماعی جامعه آمریکا بپردازد. فیلم حافظه یک ملودرام روانشناختی است که قهرمان آن ترومای (وحشت) سنگین دارد. فیلم‌های روانشناختی از آنجا که باید آنچه را که نادیدنی است به نمایش بگذارند (منظور به تصویر کشیدن احوالات درون کاراکتر است) از لحاظ پرداختی بسیار عمیق، منسجم و سخت هستند. فیلم حافظه یک نمایش در ستایش عشق و مهربانی است که در روایت خود به ارائه تصویری قدرتمند از قهرمان خود می‌پردازد؛ قهرمانی که گذشته رنج آوری داشته و سعی دارد تا در زمان حال از دختر خود در برابر رنج‌های گذشته خود محافظت کند. کاراکترهای فیلم انسان‌های رنج کشیده‌ای هستند که سرانجام عشق به فریاد آنها می‌رسد. فیلم حافظه از لحاظ راه نجاتی که برای کاراکترهای خود در فیلم تجویز می‌کند (عشق، همبستگی و مهربانی) یک ایده جهان شمول، خاص و تکان دهنده است اما از لحاظ واقعیت‌هایی که به تصویر می‌کشد (رنج‌هایی که سیلویا به عنوان یک زن در جامعه آمریکا متحمل شده است) بیانگر اوضاع دهشتناک زنان در جامعه آمریکا است. فیلم حافظه اثری است که به روایت تعرض، کودک آزاری، بدسرپرستی و تروما در جامعه آمریکا می‌پردازد. فیلم در روایت خود نشان می‌دهد که سیلویا در دوران نوجوانی چندین بار به وسیله پدر خود و همچنین همکلاسی‌های دوران مدرسه مورد تعرض قرار گرفته است. این آسیب باعث شده است که سیلویا نسبت به تمام مردهای اطراف خود بدبین باشد، حتی زمانی که با سائول ملاقات می‌کند، گمان می‌کند یکی از پسرانی است که در دوران دبیرستان به او تعرض کرده است اما به وسیله خواهر خود متوجه می‌شود که اصلاً سائول همکلاس آنها در دبیرستان نبوده است. درون فیلم می‌بینیم که سیلویا دائما سعی دارد تا دختر خود را از آسیب‌هایی که او در نوجوانی متحمل شده است نجات دهد، از این‌رو ناهار خود را هر روز در مقابل مدرسه دخترش می‌خورد و از ارتباط دخترش با پسرها جلوگیری می‌کند. فوکوس‌کشی[۶] معمایی فیلم برروی سیلویا است. ضد قهرمان فیلم مادر سیلویا است. تلقی مادر سیلویا به ضد قهرمان داستان در چند صحنه قابل احصا است:
- زمانی که آنا دختر سیلویا داستان تعرض مادرش را برای مادر بزرگش بازگو می‌کند، مادربزرگش سیلویا را دروغگو و داستان‌های سیلویا را زایده ذهن خودش می‌خواند.
- در چند صحنه می‌بینیم که مادر سیلویا از شوهر خود دفاع می کند و اتهامات سیلویا مبنی بر تعرض پدرش را رد می‌کند.
کشمکش‌های این فیلم عمدتا درونی است و کارگردان برای پرداخت روایت به درون کاراکترهای خود سفر می‌کند. روایت فیلم به نحوی است که به مخاطب خود القا می‌کند که بچه‌ها از بزرگسالان خود بالغ‌تر هستند. تلقی این برداشت از چند مورد قابل احصا است:
- سیلویا بر خلاف مادرش از آنا مراقبت می‌کند.
- آنا یک نوجوان ۱۳ ساله است که توانایی درک عشق را دارد و به درستی میان مادر و مادر بزرگش داوری می‌کند.
درواقع کارگردان سعی در کاشت این مفهوم در ذهن مخاطب دارد که جامعه آمریکا درحال یک تغییر است و آن برائت از نسل ناآگاه گذشته و استقبال از نسل آینده است؛ نسلی که در فیلم آگاه و روشنفکر معرفی می‌شود و با شناسایی مشکلات به دنبال راه حل برای رفع آنها می‌گردد.
رنگ در فیلم حافظه دخالتی ندارد و همه چیز رنگ کدر به خود گرفته به طوری که انگار همیشه پاییز است. کارگردان با تکنیک بی‌رنگی سعی داشته اوضاع بد اجتماعی در جامعه آمریکا را بیان کند. یک جامعه ناامید که در روابط میان فردی خود دچار بی‌اعتمادی و تروما شده است و ملجا آن پناه بردن به الکل برای رنج‌های اجتماعی خود همچون تعرض، کودک آزاری و… است. در پایان بایستی گفت میشل فرانکو در فیلم نئورئایستی خود سعی کرده است با یک تم روانشناسانه (انتخاب این تم نیز هوشمندانه بوده است چرا که کارگردان سعی داشته به مخاطب خود بیان کند که مشکلات اجتماعی جامعه آمریکا باعث تخریب روحی و عمقی در مردم آن به ویژه زنان شده است) به گزارش مسائل و ناهنجارهای اجتماعی از جمله کودک آزاری[۷]، بد سرپرستی[۸]، تعرض جنسی[۹] بپردازد.
[۱] Michel Franco
[۲] Jessica Michelle Chastain
[۳] Peter Sarsgaard
[۴] رویکرد نئورئالیستی در سینما سال ۱۹۴۳ در ایتالیا به وجود آمد
[۵] خلاصه ای از فصل پانزدهم کتاب سرگذشت سینما نوشته فرانک یوجین بور ترجمه بهروز تورانی انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
[۶] منظور زمانی است که فیلمبردار با کنترل کردن جهت و تمرکز فوکوس بیننده، به داستان آن صحنه شکل می‌دهد
[۷] گزارش ها حاکی از آن است که در آمریکا روزانه ۵ کودک جان خود را به دلیل کودک آزاری از دست می دهند.( این بیشترین آمار در بین کشورهای صنعتی است)
. https://www.business2community.com/infographics/child-abuse-america-infographic-0642564
[۸] ۸۹ درصد از قربانیان کودک آزاری بیان داشتند که توسط یک یا هر دو والدین خود مورد آزار قرار گرفته اند
[۹] سالانه صدها هزار نفر مورد تجاوز جنسی قرار می گیرند بر اساس گزارش شبکه ملی تجاوز، سوء استفاده و محارم (RAINN) سالانه بیش از ۴۳۳۰۰۰ مورد تجاوز جنسی یا تجاوز جنسی در ایالات متحده در میان افراد ۱۲ ساله و بالاتر وجود دارد. داده های RAINN نشان می دهد که هر ۶۸ ثانیه یک آمریکایی دیگر مورد تجاوز جنسی قرار می گیرد.
https://www.charliehealth.com/post/sexual-assault statistics#:~:text=Hundreds%20of%20thousands%20of%20people,sexually%20assaulted%2C%20RAINN%20data%20shows.