وی با تأکید بر ضرورت گذار از رویکرد امنیتی و تهدید محور گفت: مادامی‌که این نگاه امنیت محور را داشته باشیم، اگرچه ممکن است حضور آمریکا در منطقه حذف شود، اما نفوذش را خواهد داشت. دلیل این نگرش ما، تهدیدات پیاپی امنیتی بوده و این امر باعث شده است، روابط طبیعی آدم‌ها باهم که مباحث اقتصادی و انتفاعی نیز در آن نقش پررنگی دارد، به کناری برود و نگاه سیاسی و امنیتی غالب باشد. ناظر به همین رویکرد، سفارتخانه‌های ما به‌صورت سیاسی ساختاربندی شده و رایزن بازرگانی بسیار اندکی در سفارتخانه‌ها داریم که نشان می‌دهد، اولویت در روابط خارجی، همواره سیاسی و امنیتی است؛ حتی در سیاست داخلی هم این نگاه سیاسی و امنیتی محور وجود دارد و از هراس اینکه کار از دست خارج نشود، دولت، نقش کمی را برای مردم و جامعه در عرصه حکمرانی اقتصادی قائل است. تنهایی مقدم با بیان اینکه نگاه امنیت محور، منفعلانه است و به دنبال کنش نیست، ادامه داد: این رویکرد همواره در پی واکنش است؛ بنابراین، این رویکرد تهدید محور که ابداً ظرفیت محور و کنشگر نیست، بهترین حالت را سکون می‌بیند و بر همین اساس تا حد زیادی نگاهی ضد توسعه و ضد پیشرفت دارد. این پژوهشگر حوزه اقتصاد با بیان اینکه چالش‌ها با کشورهای منطقه نیز به دلیل همین رویکرد است، ادامه داد: ما هیچ‌گاه با رویکرد کنش‌گرانه و ظرفیت محور، به کشورها نگاه نکرده‌ایم و تنها زمانی که به یک تهدید امنیتی تبدیل شوند، به آن‌ها ضریب می‌دهیم و از منظر اقتصاد، مبتنی بر بازی برد-برد و رفع نیاز دوطرفه به آن توجهی نداشته‌ایم. به گفته تنهایی مقدم، اگرچه در عرصه امنیتی و سیاسی به دستاوردهای قابل‌توجهی رسیده‌ایم و کاهش حضور نظامی آمریکا ناشی از تلاش‌های منطقه‌ای ایران است و در شاخص‌های امنیتی، توانسته‌ایم دستاوردهای قابل قبولی را عرضه کنیم، اما نگاه امنیت محور ما به نفوذ اقتصادی آمریکا، پایان نخواهد داد. باید توجه داشت که تلاش امنیتی و نظامی آمریکا نیز ناظر بر منافع اقتصادی است.
- گام‌های اساسی تا اخراج اقتصادی آمریکا از منطقه
پژوهشگر حوزه اقتصاد با تأکید بر اینکه برای اخراج آمریکا از منطقه در ساحت اقتصادی، باید منافع نظامی ایالات‌متحده در منطقه را به لحاظ اقتصادی تهدید کنیم، ادامه داد: آمریکا از جانب ایران که نگاه امنیتی به همسایگانش دارد، منافع اقتصادی بسیاری برای خود و هم‌پیمانانش حاصل کرده است. آمریکا با استناد بر همین نگاه امنیتی ما، ایران را به‌عنوان تهدیدی برای کشورهای منطقه تعریف کرده و با فروش سلاح و افزایش تبادلات اقتصادی، منفعت‌های زیادی را به جیب زده است. تنهایی مقدم، اقدام ضروری دیگر را تهدید اقتصادی آمریکا فارغ از منافع نظامی آمریکا دانست و ادامه داد: آمریکایی که منافع اقتصادی‌اش را مورد تهدید ببیند، حساس می‌شود و اگر خود ما یا از طریق دیگران، این منافع را تهدید کنیم، می‌توانیم منجر به کاهش نقش‌آفرینی اقتصادی آمریکا شویم. در چارچوب راهبردی که مقام معظم رهبری فرمودند، اگر منافع ایران تهدید شود، منافع آمریکا در سراسر دنیا تهدید خواهد شد، می‌توانیم همین راهبرد را در حوزه اقتصادی نیز پیاده کنیم. مثلاً اگر نیاز به تولیدات انرژی در کشورهای منطقه را افزایش دهیم و تولید نفت شیل آمریکا توجیه پیدا کند، دیگر توجیهی برای حضور آمریکا در منطقه نخواهد یافت.
- ضرورت مردمی کردن سطح تعاملات اقتصادی
وی با تأکید برای افزایش تعامل با کشورهای منطقه گفت: باید تعامل با کشورهای منطقه را مردمی کنیم و از شکل دولتی و سیاسی که ناشی از نگاه سیاست زده و امنیت زده است، خارج کنیم. ماهیت اقتصاد، مردمی است و طبیعتاً ربطی به دولت‌ها ندارد و مبادله باید در سطح مردم ادامه یابد. همچنین، باید اجازه دهیم تا مردم در موارد مختلف با یکدیگر ارتباط داشته باشند. دولت نباید مانع این تبادلات اقتصادی شود و همچنین، باید زمینه‌ها را فراهم کند. این پژوهشگر حوزه اقتصاد بیان کرد: اگرچه ما هم‌پیمانان مردمی در حوزه نظامی و امنیتی در منطقه کم نداریم و این هم‌پیمانی را در عرصه مردمی به یک فرصت بدل کرده‌ایم، اما لازم است این نگاه را در ساحت اقتصادی هم داشته باشیم و هم‌پیمانان اقتصادی را در سطح مردمی ایجاد نماییم. باید سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را در حوزه بین‌المللی نیز تعمیم دهیم. تنهایی مقدم با بیان اینکه باید در عرصه اقتصادی نیز همچون عرصه نظامی، غیر کلاسیک و نامتقارن وارد تقابل با آمریکا شویم، ادامه داد: مادامی‌که این رویکرد سیاسی و امنیتی را اصلاح نکنیم، تعارضات ایدئولوژیک اصلاً اجازه ورود و تعامل با سایر کشورها را نخواهد داد و دلایل امنیتی و سیاسی، مانعی بر تعاملات اقتصادی خواهد شد.
این پژوهشگر حوزه اقتصاد، اشتراکات فرهنگی و تاریخی میان مردم کشورها را زمینه‌ای برای توسعه رویکرد اقتصادمحور برشمرد و گفت: اگر نگاه تهدید محور حاکم باشد، هیچ‌گاه به تعاملات اقتصادی نخواهیم رسید؛ اما وقتی اقتصاد را در سطح مردمی تعریف کنیم، خواهیم دید که قرابت‌های بی‌شمار و سازنده‌ای میان ملت‌ها وجود دارد که تا چه اندازه می‌توانند، توسعه‌دهنده تعاملات اقتصادی باشند. نمونه این تعامل را در همدلی و تعامل میان اهل تشیع و تسنن و اقوام مختلف می‌بینیم. اشتراکات قومی، مذهبی، زبانی و فرهنگی ما، می‌تواند فرصتی برای توسعه باشد. مهاجران نیز ظرفیت بسیار خوبی هستند که باید با برداشتن نگاه امنیتی از مهاجرت، به فرصت تبدیل شود. تنهایی مقدم بیان کرد: باید نگاه ما به منطقه، ناظر به راهبرد ایران بزرگ باشد که قلمروی فرهنگی اقتصادی و فرهنگی آن، نه‌فقط ایران بلکه سراسر این منطقه را در برگیرد و مردم تمامی این کشورها به لحاظ اقتصادی، هم‌وطن ما محسوب شوند. اگر به همسایگانمان، به‌عنوان هم‌وطن اقتصادی بنگریم و این علقه‌های اقتصادی گره بخورد و پیوندها مستحکم شود، ناخودآگاه جایی برای آمریکا باقی نخواهد ماند.
ایشان با بیان اینکه باید برای منطقه پسا آمریکا و اقتصاد آن، برنامه‌ریزی جدی و ناظر به نگاه اقتصادمحور و مردمی، توجه جدی داشته باشیم، عنوان کرد: مهم‌ترین اولویت این است که نظامی- امنیتی‌ها نباید وارد حوزه حکمرانی اقتصادی شوند، به تعبیر حضرت امام خمینی (ره) که نظامی‌ها نباید وارد حوزه اقتصادی شوند، حوزه اقتصادی را حوزه‌ای حاکمیتی و کلان می‌دانم که باید از فضای امنیتی سیاسی و نظامی دور باشد. خوشبختانه کارهایی که معاونت علمی و فناوری در سطح دیپلماسی علم و فناوری صورت داده و گام‌های خوبی که برداشته شده است، می‌تواند در سطح اقتصادی هم با گسترش تعامل‌ها تعمیم پیدا کند.
این پژوهشگر حوزه اقتصاد در پایان بیان کرد: اگر نگاه، وسیع‌تر شود و محدود به رویکرد سیاسی-امنیتی نباشد، دو حوزه امنیتی و اقتصادی می‌توانند به یکدیگر کمک کنند؛ اگر حوزه امنیت به نفع اقتصاد حرکت کند و اقتصاد هم کمتر به‌سوی امنیت رود، این دو حوزه، یارانه‌هایی را به یکدیگر اعطا می‌کنند. مثلاً اگر رابطه اقتصادی خوبی با کشورهای منطقه داشتیم، امنیت ما هم تأمین می‌شد و اگر با همین کشورهایی که تهدید بالقوه امنیتی محسوب می‌شوند، سطح روابط تجاری خوبی داشتیم، قطعاً چالش‌های امنیتی کم‌تری پیش می‌آمد. درواقع این تعامل اقتصادی، یک یارانه امنیتی به ما ارائه می‌دهد و متقابلاً حوزه امنیتی نیز می‌تواند، این یارانه را به ما بدهد
[۱] این نشست توسط دبیرخانه همایش بین‌المللی افول آمریکا این مرکز برگزار شده است