دکتر مهرداد حلال خور؛ پژوهشگر روابط بین الملل و استاد مدعو مرکز مطالعات آمریکا
اول: جایگاه کنگره در تصمیم سازی ایالات‌متحده آمریکا؛ به این منظور وزن این فاکتور در سیاست داخلی و شکل‌دهی به سیاست خارجی آمریکا، باید در نظر گرفته شود.
دوم: به میزان تغییراتی که احتمال آن در انتخابات آتی کنگره رخ خواهد داد، باید توجه شود. پاسخ به این سؤال که چه میزان از صندلی‌ها در این نهاد ساختاری آمریکا، تغییر خواهد کرد، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
سومین مسئله‌ای که باید به آن توجه کرد، جهت‌گیری‌ها و گرایش‌های افرادی است که احتمالاً بر روی کار خواهند آمد. در این سطح، این سؤال به ذهن خطور می‌کند که افراد جدید، در مورد ایران، چه نظراتی خواهند داشت؟ در ادامه با توجه به ملاحظات ذکر شده، به بررسی هریک از فاکتورهای تأثیرگذار در انتخابات کنگره و تأثیرات آن نسبت به ایران می‌پردازیم.
- وزن کنگره در سیاست خارجی آمریکا
در تقسیم‌بندی ساختارهای سیاسی آمریکا، کنگره به‌عنوان قوه مقننه، دومین قدرت غالب در سیاست داخلی آمریکا، به شمار می‌رود؛ به این صورت که پس از رئیس‌جمهور، تیم امنیت ملی و سایر نهادهای وابسته به قوه مجریه نظیر وزارت خارجه، وزارت دفاع، سی آی ای و…، به‌عنوان تصمیم گیران اصلی سیاست خارجی، کنگره متشکل از مجلس نمایندگان و سنا، دومین سازمان تأثیرگذار در سیاست خارجی آمریکا است. در ادبیات سیاسی آمریکا، از نقش کنگره به‌عنوان ریل‌گذار سیاست خارجی یاد می‌شود. تمامی قوانین آمریکا، شامل قوانین مربوط به بودجه، معاهدات، کمک‌ها و تجارت خارجی، همچنین، مسائل مربوط به حقوق بشر، از کانال کنگره آمریکا عبور خواهد کرد؛ بنابراین، می‌توان برای کنگره نقش تعیین‌کننده کلی در سیاست‌گذاری کلان ایالات‌متحده آمریکا را در نظر گرفت. البته جایگاه آن، نه در سیاست‌گذاری روزمره، بلکه در سیاست‌گذاری ساختاری و نهادی است. کنگره به‌عنوان عقلانیت کلان و ساختاری در ایالات‌متحده، همواره چارچوبی کلان برای سیاست‌گذاران قوه مجریه وضع خواهد کرد که در صورت تخطی و تخلف رئیس‌جمهور از این چارچوب‌های کلان -که معمولاً در قالب قوانین ذکر می‌شوند- رئیس‌جمهور به جرم نقض قوانین، قابل پیگرد حقوقی است و حتی احتمال دارد که سمت خود را نیز از دست بدهد. علاوه بر مسائلی که بیان شد، سنای آمریکا به‌عنوان بخشی از کنگره، تأثیر بسیار زیادی در تعیین شاخص‌های کلان بودجه‌های دفاعی و سیاست خارجی آمریکا خواهد داشت. درواقع، سنای آمریکا از اهرم بسیار قوی تأیید بسیاری از سمت‌های کلیدی قوه مجریه برخوردار است که این موضوع به کنگره در مقابل رئیس‌جمهور، وزن قابل‌توجهی بخشیده است.
- پیامدهای انتخابات کنگره ۲۰۱۸ برای جمهوری اسلامی
به نظر می‌رسد که انتخابات کنگره ۲۰۲۲ برای ایران، اثرات و تبعات جدیدی به همراه نداشته باشد؛ زیرا در ابتدا این انتخابات، بیش از همه در مجلس نمایندگان آمریکا، در حال برگزاری است[۱] که این مجلس، تأثیر چندانی در سیاست خارجی ندارد. از طرف دیگر، انتخابات ذکر شده در سنا نیز تنها در یک‌سوم صندلی‌ها جریان دارد که این مسئله به خودی خود، موجب کم شدن احتمال تغییر در سنا می‌شود. در حال حاضر، اکثریت مجلس نمایندگان در اختیار دموکرات‌های و اکثریت سنا در اختیار جمهوری خواهان است و به نظر نمی‌رسد که دمکرات‌ها بتوانند نمایندگان بیشتری به مجلس نمایندگان و سنا بفرستند؛ بنابراین، اولین دلیل تأثیر کم انتخابات پیش رو برای سیاست خارجی آمریکا نسبت به ایران، عدم‌تغییر جدی نگاه به ایران در سنا است، زیرا در شرایط فعلی، در سنا نیز دیدگاه‌های رادیکال نسبت به ایران وجود دارد.
دومین دلیلی که تأثیرات احتمالی انتخابات کنگره بر تغییر سیاست‌های بایدن نسبت به ایران را کم اثر کرده است، به این موضوع برمی‌گردد که به دلیل ساختاری شدن تصویر ایران در جامعه سیاسی آمریکا، روسای جمهور این کشور، نمی‌توانند و نمی‌خواهند حتی با فرض اینکه اکثریت کنگره در هر دو مجلس با دموکرات‌ها هم باشد، تغییراتی در سیاست‌های خود نسبت به ایران داشته باشند. درواقع و به زبان ساده، باید این‌گونه بیان کرد که چون در نظر آمریکا، ایران یک خطر جدی محسوب می‌شود و هر دو حزب اصلی دمکرات و جمهوری‌خواه نیز بر آن اتفاق‌نظر دارند، تغییر افراد، تأثیر چندانی در سیاست‌های ترامپ نسبت به ایران ندارد و هردو گروه، موافق سیاست‌های سخت‌گیرانه علیه ایران هستند. در اکثر طرح‌ها و لوایح ضد ایرانی، حتی زمانی که اکثریت در دست دمکرات‌ها بود، با اجماع کامل یا اجماع حداکثری صورت می‌گرفت. اتفاقاً بسیاری از قوانین تحریمی نیز در دوره زمامداری دموکرات‌ها، علیه ایران تدوین و اجرا شد. لذا نباید به دموکرات‌های مجلس نمایندگان و سنا با دید مثبت نگاه کرد. اکنون نیز به دلیل محبوبیت حدود ۳۰% بایدن در نظرسنجی‌ها، دموکرات‌ها هم در سنا و هم در مجلس نمایندگان، حداقل در تاریخ نگارش این یادداشت، از رقیب جمهوری‌خواه خود عقب هستند.
[۱] – انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات‌متحده آمریکا در روز سه‌شنبه، ۸ نوامبر ۲۰۲۲ برگزار خواهد شد. در این انتخابات، برای تعیین تکلیف تمام ۴۳۵ کرسی مجلس نمایندگان و ۳۵ کرسی از ۱۰۰ کرسی مجلس سنا، رأی‌گیری صورت خواهد گرفت. همچنین در این انتخابات، تکلیف فرماندارانِ آینده ۳۶ ایالت آمریکا، مشخص خواهد شد. این انتخابات، اولین انتخابات پس از سرشماری ۲۰۲۰ در آمریکا بوده و از این حیث، بسیار حائز اهمیت است.