مترجم: هادی قربانیار
هفده ماه پس از اینکه ایالات‌متحده و ایران، مذاکره برای بازگشت احتمالی به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را -که رئیس‌جمهور دونالد ترامپ[۱] از آن خارج شده بود- آغاز کردند؛ طبق گفته مقامات غربی، اتحادیه اروپا یک پیشنهاد «نهایی» را به هر دو طرف ارائه کرد تا پیش از اینکه مذاکرات به شکست بی‌نجامد، آن را بررسی کنند. مذاکرات در میان وقفه‌ها، بحران‌ها و نتیجه‌گیری‌های تهدیدآمیز متعددی ادامه یافت و بسیار بعید است که این طرح نهایی، نمایانگر فصل آخر باشد. البته مقامات آمریکا و اتحادیه اروپا، میگویند که صبرشان به سررسیده و با توجه به اینکه ایران، پیوسته در حال توسعه برنامه هسته‌ای خود است. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا جوزپ بورل،[۲] روز دوشنبه در توییتی گفت: «آنچه قابل گفتگو بود، بحث شد و اکنون، در یک متن نهایی قرار دارد.» مقامات آمریکایی، مدت‌ها نسبت به اینکه زمان برای رسیدن به یک توافق، روبه اتمام است، هشدار داده‌‌اند. یکی از مقامات وزارت امور خارجه[۳] آمریکا -که به دلیل صحبت از موضوعات حساس، نخواست تا نامش فاش شود- اظهار داشت که ایالات‌متحده، «آماده است تا سریعاً توافق را به سرانجام برساند» و اینکه طرح اتحادیه اروپا، «تنها مبنای ممکن»، برای این کار می‌باشد.
مقامات آمریکایی تردید دارند که ایران، آماده کاستن و محدود ساختن برنامه هسته‌ای خود در ازای لغو تحریم‌هایی باشد که اقتصادش را تضعیف کرده است. البته برخی از تحلیلگران، میگویند که طرف‌ها، آهسته‌تر از آنی که انتظار می‌رفت، حرکت میکنند. ایران در چرخشی آشکار از دو خواسته کلیدی خود، عقب‌نشینی کرده است. طبق اظهارات افراد مطلع از روند گفتگوها و همچنین، دو مسئول ایرانی آگاه در این زمینه، خواسته اول، اصرار بر این است که آمریکا، سپاه پاسداران را از فهرست سازمان‌های تروریستی خارج کند. این خواسته به یکی از آخرین موانع برای احیای توافق، تبدیل شده بود، بعد از اینکه رئیس‌جمهور بایدن[۴] از خارج کردن این نهاد از فهرست سازمان‌های تروریستی -که بر اساس دستور سال ۲۰۱۹ آقای ترامپ،[۵] انجام شده بود- امتناع ورزید. خواسته دوم، اصرار بر این است که دولت بایدن، تضمین بدهد تا رئیس‌جمهور آینده آمریکا، از توافق هسته‌ای خارج نمیشود، حتی اگر ایران به تعهداتش پایبند بماند؛ همان‌گونه که ترامپ در سال ۲۰۱۸ انجام داد. طبق گفته دو مقام ایرانی، ایرانی‌ها پذیرفته‌اند که چنین وعدهای امکان‌پذیر نیست.
جوزف سیرینچیون[۶]، کارشناس سیاست هسته‌ای -که در طول مذاکرات نهایی سازی برجام از نزدیک با دولت اوباما،[۷] همکاری مشورتی داشت- گفته است: «نسبت به ماه می گذشته که توافق، تقریباً حاصل شده بود، قبل از اینکه به دلیل انتخابات ایران، به حالت تعلیق درآید، ما بیشتر به توافق نزدیک هستیم». «سخن آخر: ممکن است که توافق، حاصل شود.» چنین پیشرفتی برای آقای بایدن، یک دستاورد سیاست خارجی را فراهم می‌سازد، با توجه به اینکه او، انتخابات می‌اندوره را در پاییز امسال، در پیشِ رو دارد، اگرچه برخی از مقامات اروپایی، میگویند که رئیس‌جمهور آمریکا، احتمالاً از انتقاد سیاسی به دلیل تجدید توافق دوران اوباما که تقریباً تمام جمهوری‌خواهان آن را تقبیح نموده و حتی برخی از چهره‌های اصلی دموکرات نیز با شکل اصلی آن مخالف هستند، واهمه دارد.
عامل دیگر، درخواست تازه ایران، مبنی بر این است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی[۸]، دیدهبان هسته‌ای سازمان ملل، تحقیق و تفحص سه‌ساله از میزان اورانیوم اعلام نشده در سایت‌های تحقیقاتی متعدد در ایران، از جمله برخی مکان‌ها را که تهران، اجازه بازدید بازرسان آژانس از آن‌ها را نداد، متوقف نماید. ایران، به شدت منکر این شده است که از غنی‌سازی اورانیوم، مقاصد نظامی را دنبال میکند. آقای سیرینچیون اظهار داشته است: «این، سبک آن‌ها است؛ حرکت به سمت یک توافق اما در لحظه نیل به آن، بیان این جمله که فقط یک مورد دیگر نیز وجود دارد که باید در نظر گرفته شود». طبق اطلاعاتی که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، زمانی که عناصر اسرائیل، هزاران سند و سیدی درباره برنامه هسته‌ای ایران را از انباری در تهران، به سرقت بردند، آژانس، آثاری از ذرات اورانیوم را کشف کرد. اسناد به سرقت رفته، نشان می‌دادند که ایران، حداقل تا سال ۲۰۰۳ یک برنامه هسته‌ای با مقاصد نظامی را پیش می‌برده و ایالات‌متحده، معتقد است که این روند، متوقف شده است. اسرائیل، همچنان قانع نشده است که این برنامه، پایان یافته باشد. البته ایران، توقف بازرسی‌ها را عامل کلیدی برای تأیید توافق هسته‌ای قرار داده و حتی با اینکه آژانس، جزء امضاکنندگان آن نبوده و در مذاکرات نیز شرکت نداشته است.
دبیر کل آژانس، رافائل گروسی[۹] نیز اظهار داشته که برای این نهاد، دشوار است تا با اطمینان کامل، ارزیابی وضعیت غنی ساز در ایران را مجدداً آغاز کند، زیرا این کشور، ماه‌ها از جایگزینی کارت‌های حافظه و دوربین‌ها توسط آژانس، ممانعت به عمل آورده است و این را بخشی از تلاش‌ها برای اعمال فشار بر مذاکرات می‌داند. طبق دیدگاه الی گران‌مایه،[۱۰] از شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا[۱۱] -که مذاکرات را دنبال میکند- «درست مانند سال ۲۰۱۵، بسیار دشوار است تا گذشته ایران را از آینده آن جدا کنیم.» وی افزود: «ایران میخواهد تا تحقیقات آژانس نسبت به گذشته‌اش را پایان دهد که آن را بخشی از احیای توافق برجام، در نظر می‌گیرد. غرب، نمی‌خواهد که این تحقیقات، کنار گذاشته شود.» علی واعظ[۱۲]، مسئول گروه بین‌المللی بحران[۱۳] گفته است: «اشتباه ایران، این است که میخواهد بازرسی‌های سازمان ملل، روند خود را طی نکند. باید یک‌بار برای همیشه، موضوع شفاف شود. طرفین، به حل‌وفصل چندین موضوع موفق شدند که یک تحول مثبت است؛ اما این واقعیت که تنها یک اختلاف وجود دارد، موفقیت را تضمین نمیکند.» حتی اگر درنهایت، توافق امضا شود، توافق جدید، ماه‌ها زمان نیاز دارد تا اجرایی گردد. منتقدان اشاره کردهاند که حتی اگر ایران با محدودیت٬های غنی‌سازی اورانیوم در توافق قبلی موافقت می‌کرد، بازهم اگر بخواهد سلاح هسته‌ای بسازد، دانش کافی برای این کار را دارد و این مسئله، آن را به «کشوری در آستانه هسته‌ای شدن» تبدیل میکند. همچنین، ایران نمی‌پذیرد که توافق پیشنهادی کنونی (۳۵ صفحه‌ای)، طرح نهایی باشد. خبرگزاری نور، رسانه وابسته به شورای عالی امنیت ملی، روز سهشنبه اعلام کرد که «به طور طبیعی، جمهوری اسلامی ایران، متن کنونی را به‌عنوان طرح نهایی نمی‌پذیرد.»
بعد از اینکه آقای بایدن در بهار، از خارج کردن سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی امتناع ورزید، ایران سانتریفیوژهای جدید پیشرفته را در تأسیساتی که در عمق زمین قرار دارند، نصب کرده و اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد غنی کرد که نزدیک به سطح لازم برای ساخت بمب، بوده و در موارد غیرنظامی کاربردی ندارد. بسیاری از تحلیلگران در ایران، تردید دارند که توافق در شرف حصول باشد. دولت محافظه‌کار ایران با اختلافات داخلی مواجه است و احزاب تندرو به غرب بی‌اعتماد هستند. اعطای امتیازات کلیدی نیز خطر واکنش سیاسی را به دنبال دارد. برخی از نمایندگان محافظه‌کار مجلس اظهار داشته‌اند، هر توافقی که سپاه را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار دهد، قابل پذیرش نیست. تحلیلگران معتقدند که اگر رهبر ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، پیشنهاد کنونی غرب را رد کند، احتمالاً ایران، مذاکرات را ترک نخواهد کرد. ایران خود را در شرایطی می‌بیند که در قبال غرب -که برای توافق مشتاق است- اهرم فشار دارد و این اتفاق، باعث میشود تا نفت بیشتری از ایران، وارد بازار جهانی شود که از قیمت‌های بالای انرژی رنج می‌برد. البته آیت‌الله خامنه‌ای نیز برای لغو تحریم‌های محدودکننده مشتاق است.
آقای واعظ خاطرنشان کرد که اگر این تلاش برای نیل به توافق با شکست مواجه شود، غرب باید به جایگزین‌های محدودتر فکر کند. وی افزود: «احتمالاً آن‌ها، آن زمان در فضایی از رقابت تشدید شده میان تحریم‌ها و سانتریفیوژها، به دنبال گزینه‌های جایگزین مانند یک توافق موقتی می‌روند.»
منبع: https://www.nytimes.com/2022/08/09/us/politics/iran-nuclear-deal-eu.html
نویسنده: مایکل کراولی[۱۴]، استیون ارلنگر[۱۵]، فرناز فصیحی[۱۶]
[۱] Donald J. Trump
[۲] Josep Borrell Fontelles
[۳] State Department
[۴] Biden
[۵] Trump
[۶] Joseph Cirincione
[۷] Obama
[۸] International Atomic Energy Agency
[۹] Rafael M. Grossi
[۱۰] Ellie Geranmayeh
[۱۱] European Council on Foreign Relations
[۱۲] Ali Vaez
[۱۳] International Crisis Group
[۱۴] Michael Crowley
[۱۵] Steven Erlanger
[۱۶] Farnaz Fassihi