دکتر افشین جعفری؛ دانشیار گروه حقوق بین الملل، دانشگاه پیام نور و همکار در مرکز مطالعات آمریکا
یکی از موضوعات اساسی مؤثر بر کیفیت زندگی اجتماعی انسان‌ها در عصر مدرن، حقوق شهروندی بوده و این امر، باعث شده است تا در اکثر جوامع، قواعدی برای تأمین شرایط مناسب در روابط طبقه حاکم با شهروندان تدوین شود. حقوق شهروندی پس از اعلامیه استقلال آمریکا و اعلامیه حقوق بشر و شهروند فرانسه، به طور جدی و منسجم در سطح جهانی مطرح شد که اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز آن را کامل نمود. امروزه حقوق شهروندی چنان مهم شده است که از مهم‌ترین موضوعات حقوق اساسی هر کشور محسوب می‌شود (والی زاده:۱۳۹۰). در جوامع بشری بر حقوق شهروندی، تأکید بیشتری می‌شود تا بر تکالیف و مسئولیت‌های آنان؛ که این حقوق، عبارت‌اند از حقوق مدنی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در این میان، حقوق سیاسی و اجتماعی اهمیت زیادی دارد.
درواقع، شهروند به کسی گفته می‌شود که ضمن آگاهی از حقوق خود، دارای توانایی انتقال، مباحثه و مشارکت باشد و از وظایف و حقوق شهروندی خود در قبال دیگران و جامعه، اطلاع داشته باشد. آشنایی با حقوق شهروندی، زمینه مناسب را برای یک شهروند خوب بودن و برقراری نظم و امنیت در جامعه، فراهم می‌سازد و در مقابل، محرومیت شهروندان از حقوقشان، کیفیت زندگی آنان را به‌شدت تنزل می‌دهد.
حق تعیین سرنوشت و حقوق شهروندی
حق تعیین سرنوشت، ازجمله حقوقی است که ارتباط زیادی با حقوق شهروندی دارد. اولین و مهم‌ترین حلقه ارتباط میان این دو حق، حقی بر انتخاب مسئولان و دولتمردان حاکم بر جامعه است. درواقع، حق تعیین سرنوشت به شهروندان این اجازه و حق را می‌دهد که با انتخاب آزاد خود، مسئولانی توانمند و مدبر برای اداره امور جامعه تعیین نمایند که نحوه مدیریت آنان بر سرنوشت و آینده جامعه، تأثیرگذار خواهد بود. به همین دلیل، در کشورهای پیشرفته، مسئولان موظف به صیانت و اجرای این حقوق هستند. به بیان دیگر، یکی از بدیهی‌ترین و مهم‌ترین بخش دموکراسی در هر کشوری، برگزاری انتخابات آزاد و فراجناحی است.
نقض حقوق شهروندی در آمریکا
دولت ایالات‌متحده آمریکا برخلاف ادعا و تبلیغات خود مبنی بر رعایت حقوق جوامع جهانی، نه‌تنها حقوق بین‌الملل را بارها نقض کرده است، بلکه در عرصه داخلی نیز موارد نقض گسترده حقوق بشر و شهروندی را در کارنامه خود دارد. در سطح بین‌الملل، مواردی همچون اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه کشورها، مداخله در امور داخلی آنان، عدم تصویب برخی کنوانسیون‌های مهم جهانی از قبیل کنوانسیون حقوق کودک و عدم رأی موافق به اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری، خروج از توافق آب و هوایی پاریس، خروج از برجام و سایر توافقات بین‌المللی و مهم را در کارنامه خود دارد. در خصوص نقض حقوق بشر و شهروندی در سطح داخلی نیز می‌توان موارد متعددی را از زمان تأسیس این کشور تاکنون برشمرد؛ به‌عنوان‌مثال، برای روی کار آمدن دولت مستقلی به نام آمریکا، بیش از صد هزار نفر از بومیان این کشور، قربانی تأسیس دولت و کشور جدید شدند. همچنین، نژادپرستی و تبعیض نژادی نیز از دیگر موارد نقض فاحش حقوق بشر و شهروندی بوده است، اما شاید بتوان گفت که سرآمد تمام بی‌عدالتی‌ها و هنجارشکنی‌های دولت آمریکا، نقض حقوق سیاسی مردم این کشور باشد. طبق گزارش‌های موجود در آرشیو و اسناد داخلی و بین‌المللی، معمولاً شرکت‌ها، سرمایه‌داران و گروه‌های ذی‌نفوذ، به شکل عجیبی در انتخابات و به‌خصوص انتخابات ریاست‌جمهوری از طریق لابی‌های خود، مقادیر هنگفتی پول تزریق کرده و در نتایج نهایی آن تأثیرگذار بوده‌اند تا از مزایای بعدی آن بهره‌مند شوند. به همین دلیل، برخلاف قواعد و مقررات اعلامی، انتخابات و به‌خصوص انتخابات ریاست جمهوری، به ابزاری برای بهره‌برداری‌های سیاسی و اقتصادی برای اشخاص مذکور، تبدیل شده است. البته ناگفته نماند که با حضور احزاب و به‌خصوص دو حزب حاکم، ظاهراً حقوق شهروندی در اولویت قرار دارد، اما واقعیت امر این است که این دو حزب اصلی نیز کارایی واقعی را در مقابل زیاده خواهان و سیاستمداران نداشته‌اند. مؤید این ادعا، گزارش‌های متعدد داخلی و بین‌المللی در خصوص افول دموکراسی در آمریکا است.
انتخابات در آمریکا
همان‌طور که از نام این کشور نیز مشخص است، ایالات‌متحده آمریکا از تعدادی ایالت تشکیل شده است که مقامات ایالتی، محلی و همچنین، اعضای کنگره (نمایندگان مجلس قانون‌گذاری) توسط شهروندان و رئیس‌جمهور، به طور غیرمستقیم توسط مجمع گزینندگان در سطح ملی (فدرال) انتخاب می‌شود. در یک نگاه گذرا و مقایسه با انتخابات کشورهای دیگر، می‌توان نشانه‌هایی از رعایت عدالت، دموکراسی و حقوق شهروندی را در انتخابات آمریکا مشاهده کرد اما اين کشور نيز در انتخابات خود، در پاره‌اي موارد حقوق بشر و شهروندي را رعايت نمي‌کند که در ادامه به آن مي‌پردازيم:
نقض حقوق شهروندي در انتخابات ايالتي و محلي؛
تعارض در روش رأی‌گیری
در اين کشور، برخي ايالات از سيستم نخست نفري، برخي از سيستم دو نوبتی و اخيراً نيز از سيستم تفضيلي براي انتخابات ايالتي يا محلي استفاده مي‌کنند که تعارض در همين قسمت رخ می‌دهد، زیرا وجود چند سيستم انتخاباتي در يک کشور، هرچند که در نگاه اول عادلانه و بر اساس قانون است، اما به دليل وجود چند روش در این‌گونه انتخابات، می‌توان به اين نتيجه رسيد که همه مردم به شکل مساوي و برابر در انتخاب نمايندگان خود تصميم‌گيري نمي‌کنند.
نقض حقوق شهروندي در تعيين صلاحیت رأی‌دهندگان
در اکثر کشورها، معيارهايي برای تعيين صلاحيت رأی‌دهندگان تعيين کرده‌اند که به قوانين داخلي آن‌ها مربوط است که در اين میان، عدم تبعيض نژادي يا جنسيتي تقريباً در همه کشورها رعايت مي‌شود، اما برخی از کشورها ازجمله ایالات‌متحده آمريکا، حق رأی مجرمان را محدود و در پاره‌ای موارد، سلب کرده است که اين تصميم، خود به‌نوعی نقض حقوق شهروندي است. شهروندي که به هر دليلي مجرم شناخته شده و محکوميت خود را می‌گذارند يا در حال گذراندن دوره محکوميتش است، به‌هرحال، شهروند محسوب شده و حق دارد براي آينده کشور و محل زندگي خود تصميم بگيرد.
ثبت‌نام رأی‌دهندگان
يکي ديگر از تفاوت‌هاي انتخابات در ایالات‌متحده آمريکا، ثبت‌نام رأی‌دهندگان پيش از انتخابات است که در ابتدا، مي‌تواند مفيد به نظر برسد و مشارکت را بالا ببرد، اما اين الزام، مي‌تواند باعث ايجاد ابهام در اجباري بودن شرکت در انتخابات شود. لازم به ذکر است که برخي ايالات، همين ثبت‌نام پيش از انتخابات را اختياري اعلام کرده‌اند يا در همان روز انتخابات نيز امکان‌پذير شده که اين تصميم نيز به شکل دیگری، موجب نقض حقوق شهروندي و تبعيض خواهد شد.
رأی‌دهی غیابی و پستي
معمولاً در اکثر کشورها، کساني که قادر به شرکت در رأي‌گيري نباشند، طبيعتاً اين حق را از خود سلب کرده‌اند و با توجه به گستردگي انتخابات و پهناوري سرزمين‌ها، امکان مراجعه به تک‌تک مردم وجود ندارد، اما در ایالات‌متحده آمريکا، آن‌هم به ظاهر برای رفاه حال مردم و مشارکت اکثريتي، قوانيني وضع شده که به رأی‌دهندگانی که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند در روز انتخابات پای صندوق‌های رأی حاضر شوند، اين حق را می‌دهد که رأی خود را به شکل برگه رأي غيابي بفرستند. نکته حائز اهميت و البته مشکوک، اين است که برخي ايالات علت غيبت را هم پيگيري نمي‌کنند و خود این امر، موجب ایجاد هرج‌ومرج و همچنين، نقض حقوق شهروندي در تساوي و برابري خواهد شد. ضمن اينکه نحوه نظارت بر برگه‌هاي رأي غيابي و امکان دسترسي به اين آراء، خود مسئله مهمي است که مي‌تواند باعث تقلب در انتخابات شود. البته از شيوه پستي براي شهرهايي که داراي حوزه‌ي انتخابات نباشند نیز استفاده مي‌شود که اين مورد هم مي‌تواند امکان تقلب را افزايش دهد.
۴-۱-۵- رأی‌دهی پیش از موعد
همان‌طور که از نام آن پيدا است، در برخي ايالات آمريکا، رأی‌دهندگان می‌توانند پيش از انتخابات، رأي خود را ارسال نمايند که اين نوع ارسال رأي نيز می‌تواند از موارد احتمالي تقلب در انتخابات باشد.
انتخابات ریاست‌جمهوری
مهم‌ترين رويداد سياسي ایالات‌متحده آمريکا، انتخابات رياست جمهوري است؛ انتخاب رئیس‌جمهور در آمريکا با رأي غيرمستقيم مردم انجام مي‌شود. مردم هر ایالت به فهرستی از افرادی که معمولاً توسط احزاب یا نامزدها تعيين شده‌اند، رأی می‌دهند. البته ناگفته نماند که طبق عرف موجود، این افراد انتخاب شده نيز متعهد هستند که در زمان اجراي انتخابات، به نامزد حزبشان رأی دهند. از آنجا که تعداد نمايندگان کنگره و سنا، مجموعاً ۵۳۵ نفر است لذا کانديدايي که ۲۷۰ رأی از مجمع گزینندگان را کسب کند، منتخب مردم تلقي خواهد شد. نکته حائز اهميت اين است که در اين روش، احتمال دارد برخلاف آرای مردم که اکثريت به يک کانديدا رأي داده‌اند اما تعداد آرای مجمع گزينندگان به کانديداي ديگري باشد که رأي مردمي کمتري داشته و اين معضل، همان نکته کليدي و محل بحث در نقض حقوق شهروندي است و درواقع، مردم وقتی به کانديداي موردعلاقه خود، رأی می‌دهند، در رقابتی ایالتی شرکت می‌کنند، نه رقابتی ملي. مشکل ديگر در صدور مجوز قانوني براي تصميم‌گيري در مجمع گزينندگان است، زیرا هر ايالتي به‌صورت مجزا تعيين می‌کند که نحوه اعلام رأي در مجمع گزینندگان آن ایالت، به چه شکلی باشد. از ديگر موارد نقض حقوق شهروندي، اين است که در اکثر ایالات، کانديدايي که بیشترین آراء را در همان ایالت اخذ کرده باشد، علاوه بر آرای خود، همه آرای گزینندگان را نیز از آن خود مي‌کند که البته در کنار اين نقطه‌ضعف، نقطه قوت اين نوع روش رأي‌گيري، افزايش نقش ايالات کوچک‌تر است.
نتیجه‌گیری
با توجه به مباحث مطرح شده، برخلاف ادعای دولتمردان آمریکا -که مدعی هستند سیستم مجمع گزينندگان (الکترال)، تقلب در انتخابات را بسیار سخت و ناممکن کرده است- به‌صورت معمول هر بار پس از انتخابات، ادعای تقلب در انتخابات مطرح می‌شود. نکته دیگر اینکه همیشه جای بحث وجود داشته که چرا کشوری که مدعی حقوق بشر و شهروندی است، طی سالیان متمادی، مردم آمریکا را مجبور به قبول دو حزب کرده که عملاً مجبور هستند تا میان بد و بدتر انتخاب کنند. بررسی قوانین و مقررات مرتبط با حقوق شهروندی و نحوه اجرای آن‌ها در این کشور نیز مؤید این نكته است كه در این كشور -که مدعی سرزمین آزاد است- نیز حقوق شهروندی به طور فاحشی نقض می‌شود.
منابع:
۱-عطیه میرقراچولو (گروه پژوهش‌های خبری)، رؤیت شده در تاریخ ۲۹/۶/۱۴۰۱ در آدرس:
https://www.irna.ir/news/81009645/حقوق شهروندی در ایالات متحده آمریكا
۲-والی زاده، افروز (۱۳۹۰) مبانی حقوق شهروندی مدنی از دیدگاه حضرت علی (ع) پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
۳- نقض حقوق شهروندی در آمریکا | خبرگزاری صدا و سیما (iribnews.ir)، رؤیت شده در تاریخ ۲۹/۶/۱۴۰۱ در آدرس:
https://www.iribnews.ir/fa/news/1197304
۴- ویکی‌پدیا