بعد از ترور جمال خاشقچی[۱] روزنامه‌نگار و یادداشت نویس واشنگتن‌پست، دولت وقت آمریکا -که ترامپ، سکان‌دار آن بود- با این چالش مواجه شد که چگونه باید نسبت به این قتل، واکنش نشان دهد؟ روابط بسیار خوب ترامپ و جرارد کوشنر، داماد او با بن سلمان و حکومت عربستان، باعث شد تا ترامپ به این وعده بسنده کند که پرونده این قتل، توسط آمریکا بررسی خواهد شد و اگر نقش عربستان در این ماجرا مشخص شود، عربستان با اقدامی دشوار، مواجه خواهد شد. دولت ترامپ روابط عمیقی با رژیم سعودی داشت و رویکرد محتاطانه‌ای را در قبال پرونده خاشقچی در پیش گرفت. ترامپ گفته بود که ایالات‌متحده از معاملات تسلیحاتی سودآور با ریاض چشم‌پوشی نمی‌کند، زیرا به گفته او، با این کار، تنها خود را «مجازات» خواهیم کرد.[۲] البته وزارت خارجه عربستان در پاسخ به این اظهارات، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «اگر اقدامی را دریافت کند، با اقدامات بزرگ‌تری پاسخ خواهد داد.»[۳]
قرارداد نظامی آمریکا و عربستان
به گزارش موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم[۴] عربستان سعودی در سال ۲۰۱۷ با ۶۹٫۴ میلیارد دلار، سومین سرمایه‌گذار بزرگ در حوزه نظامی با افزایش ۹٫۲ درصدی در هزینه‌های نظامی بود. در بازه زمانی ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰، نیمی از صادرات تسلیحات آمریکا، به خاورمیانه و نیمی از آن، به عربستان سعودی بوده است.[۵] در سال ۲۰۱۷، این کشور یک قرارداد تسلیحاتی ۱۱۰ میلیارد دلاری (۸۴ میلیارد پوندی) با ایالات‌متحده امضا کرد که گزینه‌های آن، به ۳۵۰ میلیارد دلار در طی ۱۰ سال خواهد رسید. این توافق از سوی کاخ سفید، به عنوان بزرگ‌ترین معامله در تاریخ ایالات‌متحده توصیف شد. هرچند سنا و کنگره با فروش مهمات به عربستان، مخالف بودند[۶] اما ترامپ، این کار را انجام داد.[۷]
نظرات بایدن؛ قبل و اوایل ریاست جمهوری
جو بایدن قبل از انتخابات ریاست جمهوری و در جریان مناظرات انتخاباتی، مدعی شده بود که به عربستان، سلاح نخواهد فروخت و این کشور را وادار می‌کند تا تاوان قتل خاشقچی را بپردازد. او همچنین در انتقاد از دولت ترامپ در رابطه با فروش سلاح به عربستان گفت: «فروش سلاح به عربستان را پایان دهید، چراکه آنها از این سلاح‌ها برای قتل کودکان استفاده میکنند». (اشاره به جنگ یمن)![۸] حال، پس از روی کار آمدن بایدن در اوایل سال ۲۰۲۱، دولت بایدن یافته‌های اطلاعاتی منتشر کرد که بیانگر این موضوع بود که عملیات قتل خاشقچی، مورد تأیید شاهزاده محمد بن سلمان بوده است.[۹] با این رویکرد، بایدن پس از ریاست جمهوری، تنها با پادشاه عربستان گفتگو کرده بود اما جنگ اوکراین و افزایش بهای نفت خام -که به ۱۳۹ دلار رسید؛ بیشترین میزان در ۱۴ سال گذشته- باعث شد تا او به بازنگری سیاست آمریکا در ارتباط با عربستان و بن سلمان بپردازد.
سفر بایدن به عربستان
بایدن می‌دانست که سفرش به عربستان، انتقادهایی را در داخل آمریکا برمی‌انگیزد؛ به همین دلیل، او قبل از سفر به عربستان، بر مواضع قبلی‌اش در رابطه با قتل خاشقچی تأکید کرد و گفت که این سفر، ارتباطی به مسائل حقوق بشری ندارد و تنها بر ارتقای منافع آمریکا تأکید دارد. البته سرانجام با وجود مخالفت‌های فراوان، او در تابستان گذشته به خاورمیانه و عربستان سفر کرد که این سفر، با حواشی متعددی روبرو شد.
استقبال سرد
دموکرات‌ها رفتار مقامات سعودی در سفر اخیر جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا به عربستان و نحوه استقبال از او در مقایسه با سفر دونالد ترامپ همتای پیشین او را، نمونه‌ای از عدم تمایل دولت سعودی به خود می‌دانند. از آقای بایدن نه پادشاه، بلکه شاهزاده ریما بنت بندر آل سعود، سفیر عربستان در واشنگتن و شاهزاده خالد الفیصل، از اعضای ارشد خانواده سلطنتی و فرماندار مکه -که از نزدیکان ملک سلمان است- استقبال کردند. این امر در مقایسه با سفر دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۷ -که ملک سلمان، پادشاه عربستان در فرودگاه به استقبال او رفت- جالب توجه بود. هرچند طی این سفر، طیف وسیعی از توافق‌ها با عربستان سعودی درباره موضوعاتی مانند گسترش عرضه نفت، ساخت شبکه‌های مخابراتی G5، باز کردن حریم هوایی عربستان به روی پروازهای تجاری اسرائیل و تمدید آتش‌بس در یمن اعلام شد؛ اما اکنون، این قیمت بالای نفت است که گریبان دولت بایدن را گرفته است.
کاهش تولید نفت توسط اوپک پلاس
قیمت نفت که از زمان بروز بیماری همه‌گیر کرونا در سال ۲۰۲۰، در حال افزایش بود، با حمله روسیه به اوکراین تسریع شد. گروه تولیدکننده نفت اوپک+ در اوایل اکتبر ۲۰۲۲، بزرگ‌ترین کاهش عرضه خود را از سال ۲۰۲۰، به میزان ۲ میلیون بشکه در روز از نوامبر ۲۰۲۲ اعلام کرد. این‌گونه به نظر می‌رسد که هدف آنها، به حداکثر رساندن ارزش نفتی است که در زمین دارند، اما این هدف، مستقیماً با خواسته‌های بیشتر سیاستمداران و مصرف‌کنندگان آمریکایی -که دسترسی به بنزین ارزان است- در تضاد است. این اقدام با بازخوردهای زیادی در داخل آمریکا مواجه شد. دموکرات‌ها که از این تصمیم ناراحت هستند، مدعی شدند که عربستان می‌خواهد تا بایدن، شکست بخورد و دوباره ترامپ بر سر کار بیاید. آنها برای این ادعا به روابط دوستانه عربستانی‌ها با تیم ترامپ حتی بعد از دوران ریاست جمهوری او استناد میکنند. همچنین، به نقل از نیویورک‌تایمز، شش ماه پس از آنکه جرارد کوشنر، مشاور ارشد در دولت دونالد ترامپ (رئیس‌جمهوری سابق آمریکا)، از کاخ سفید خارج شد، صندوق سرمایه‌گذاری‌های دولتی عربستان سعودی که توسط محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی اداره می‌شود، دو میلیون دلار در شرکت جدید سرمایه‌گذاری خصوصی کوشنر سرمایه‌گذاری کرد. هرچند اعضای کمیته سنجش سرمایه‌گذاری در این صندوق سعودی، با سرمایه‌گذاری در شرکت کوشنر مخالف بودند، اما بن سلمان، به این مخالفت توجهی نکرد.[۱۰]
در ژوئن ۲۰۱۸، در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای، ترامپ از عربستان سعودی و سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، درخواست کرد تا با افزایش تولید، قیمت انرژی را کاهش دهند و عربستان نیز به آن عمل کرد.[۱۱] همچنین، قیمت‌ها در سال ۲۰۲۰ در بحبوحه همه‌گیری ویروس کرونا، به پایین‌ترین حد خود رسید. البته پس از کاهش همه‌گیری و بازگشایی اقتصادی، دوباره افزایش یافت. از آنجا که انرژی، منبع اصلی درآمد روسیه است، کشورهای غربی سعی کرده‌اند تا از طریق تحریم‌های گزنده و سایر اقدامات خارق‌العاده با هدف قطع ارتباط کرملین، بودجه حمله پوتین به اوکراین را کاهش دهند. عربستان سعودی برای جبران کسری بازار جهانی نفت ناشی از آن تحریم‌ها، تحت‌فشار شدیدی برای افزایش تولید خود قرار داشت. بعد از جنگ اوکراین و قطع ارتباط دولت‌های اروپایی و آمریکا با روسیه و انرژی آن، قیمت جهانی انرژی افزایش یافت. بایدن در آگوست امسال از اوپک درخواست کرد تا دوباره تولید خود را افزایش دهد و به کاهش قیمت برای مصرف‌کنندگان در اروپا و آمریکا منجر شود؛ اما این بار عربستان از قبول این درخواست امتناع ورزید.
واکنش‌ها نسبت به این تصمیم چه بود؟
بعد از اعلام این موضع و امتناع، جو بایدن گفت که این تصمیم، عواقبی برای عربستان در پی خواهد داشت. البته تنها بایدن نبود که واکنش نشان داد، بلکه طیفی از سیاستمداران در آمریکا، به این اتفاق واکنش نشان دادند، ازجمله:
- کارین ژان-پییر[۱۲]، سخنگوی کاخ سفید به خبرنگاران گفت: تصمیم اوپک پلاس «کوته‌بینانه» بود، زیرا اقتصاد جهانی، همچنان از «تأثیر منفی تداوم تهاجم پوتین [رئیس‌جمهور روسیه] به اوکراین، در حال فروپاشی بود» و ادامه داد: واضح است که اوپک پلاس با اعلام امروز، با روسیه همسو می‌شود؛[۱۳]
- باب مندز،[۱۴] رئیس کمیته روابط خارجی سنا در بیانیه‌ای گفت: «تا زمانی که پادشاهی عربستان در مورد جنگ اوکراین ارزیابی مجدد نکند، هیچ‌گونه همکاری با ریاض را تأیید نمی‌کنم»؛[۱۵] او از دولت آمریکا می‌خواهد تا در رابطه شراکت با عربستان بعد از این تصمیم، تجدیدنظر کند. به عقیده او، این تصمیم تنها بحران انرژی در اروپا و گاز را در سراسر جهان افزایش می‌دهد؛
- دیگر سناتور دموکرات، دیک دوربین[۱۶] نیز که از این تصمیم خشمگین شده است، خواستار بازگشایی مجدد پرونده نقش عربستان سعودی در ماجرای ۱۱ سپتامبر و بررسی نقاط مبهم آن شد. او با اشاره به قتل جمال خاشقچی، صادرات افراط‌گرایی، زندانی کردن مخالفان حکومت توسط عربستان و همچنین، همکاری با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای افزایش نرخ جهانی انرژی گفت که خانواده سلطنتی عربستان، هیچ‌وقت متحد قابل‌اعتمادی برای ملت ما نبوده و وقت آن رسیده است که سیاست خارجی ما، دنیایی را بدون این اتحاد و با این خنجر زنان سلطنتی تصور کند؛
- چاک شومر،[۱۷] رئیس اکثریت سنا نیز به این تصمیم عربستان سعودی واکنش نشان داده و گفته است: کاری که عربستان سعودی برای کمک به پوتین برای ادامه جنگ شرورانه و نفرت‌انگیز خود علیه اوکراین انجام داد، برای مدت طولانی در یاد آمریکایی‌ها باقی خواهد ماند. ما به دنبال همه ابزارهای قانونی برای مقابله با این اقدام وحشتناک و عمیقاً بدبینانه هستیم، ازجمله لایحه نوپک (قانون منع کارتل‌های تولید و صادرات نفت) که به دولت آمریکا اجازه می‌دهد، از اعضای اوپک به دلیل تثبیت قیمت، در ایالات‌متحده به دادگاه، تحت قانون ضد انحصار شرمن و سپس، توقیف اموال خارجی در ایالات‌متحده برای پرداخت هرگونه خسارت ناشی از آن شکایت کند؛[۱۸]
- بروس ریدل،[۱۹] مدیر «پروژه اطلاعات» موسسه بروکینگز آمریکا، از دیگر منتقدان عربستانی‌ها بود، او معتقد است که عربستان (درواقع بن سلمان)، ترامپ را به جای بایدن انتخاب کرده، زیرا ترامپ حمایتی همه‌جانبه از آنها داشته است، از پشتیبانی کامل در یمن، حمایت در ماجرای قتل جمال خاشقچی و هر آنچه آنها نیاز داشتند؛
- جنکینز[۲۰]، سفیر سابق انگلیس در عربستان سعودی نیز می‌گوید: من گمان می‌کنم که [ولیعهد] روی پیروزی جمهوری‌خواهان در انتخابات میان‌دوره‌ای و سپس، به دست آوردن مجدد ریاست‌جمهوری (با یا بدون ترامپ)، حساب کرده است؛[۲۱]
- نمایندگان تام مالینوفسکی از نیوجرسی، شان کاستن از ایلینوی و سوزان وایلد از پنسیلوانیا، اعلام کردند که لایحه‌ای را ارائه میکنند تا خروج نیروهای آمریکایی و سیستم‌های دفاع موشکی از کشورهای خاورمیانه را الزامی می‌کند.[۲۲]
انتخابات میان‌دوره‌ای حساس
انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره که در هر دولتی در آمریکا، به عنوان یک رفراندوم و همه‌پرسی عمومی در رابطه با میزان رضایت مردم از دولت‌ها شناخته می‌شد، این بار تفاوت اساسی دارد. با توجه به پایین بودن سطح مقبولیت بایدن در جامعه آمریکا و وجود رقیبی که همچنان امیدوار است تا به صندلی ریاست جمهوری برسد، یعنی ترامپ، این انتخابات، اهمیت بالایی پیدا کرده است.
نگاهی به میزان جستجو در موتور جستجوی گوگل قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای نیز، می‌تواند نشانه‌ای دیگر از اهمیت این موضوع باشد. درواقع، افزایش بیش از ۵۰ درصدی جستجوها در رابطه با ترامپ، می‌تواند نشانه‌ای از عدم تمایل مردم به سیاست‌های بایدن باشد.
دولت آمریکا با توجه به همه این اتفاقات، از اوپک درخواست کرده است تا اجرای این تصمیم را برای یک ماه، به تعویق بیندازد؛ زیرا افزایش بهای نفت و همراه با آن، افزایش بهای بنزین، می‌تواند به ایجاد نارضایتی در میان مردم و ریزش آرای حزب دموکرات در انتخابات ۲۰۲۲ منجر شود.
بایدن یا ترامپ؟ نظر بن سلمان چیست؟!
از طرفی با بررسی مجموعه اقدامات دولت عربستان، می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که بایدن، جانشین خوبی برای ترامپ از دیدگاه عربستانی‌ها نبوده است و آنها سعی دارند تا با تضعیف سیاست‌های منطقه‌ای ترامپ، ازجمله عدم همکاری با آمریکا در مسئله جنگ روسیه و اوکراین و همچنین، بالا بردن قیمت جهانی انرژی -که منجر به ایجاد نارضایتی در داخل خاک آمریکا می‌شود- تلاش خود را برای بازگرداندن جمهوری‌خواهان به صندلی ریاست جمهوری انجام دهند. عربستان سعودی (بن سلمان) به‌جای اصرار برای بهبود روابط فوری با ایالات‌متحده آمریکا، مشتاقانه منتظر زمانی است که دموکرات‌ها کنگره را در انتخابات میان‌دوره‌ای امسال از دست بدهند و ترامپ یا نامزد جمهوری‌خواه با عملکرد مشابه در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴، در کاخ سفید پیروز شود، به نظر می‌رسد که او، بر روی برتری بهتری در تصمیم‌گیری، حساب بازکرده است.
مجموعه اقدامات جو بایدن و دولت او در منطقه غرب آسیا، تأثیر چشم‌گیری در نتایج انتخابات میان‌دوره‌ای ۲۰۲۲ خواهد داشت. فشار لابی‌های صهیونیستی برای ارتقای سطح همکاری‌های دفاعی میان آمریکا و اسرائیل و فروش و تهیه فوری نیازمندی‌های دفاعی اسرائیل توسط دولت آمریکا، عدم اعتبار گزینه نظامی در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران و طولانی شدن مذاکرات هسته‌ای که به‌زعم مخالفان، این مذاکرات به تقویت ایران و در معرض خطر قرار گرفتن منافع آمریکا در منطقه منجر می‌شود. افزایش تمایل دولت‌های متحد منطقه‌ای آمریکا ازجمله عربستان و امارات متحده عربی به همکاری با رقبای راهبردی آمریکا، یعنی روسیه و چین، برای تأمین امنیت خودشان که نشان از بی‌اعتمادی به وعده‌های آمریکا بعد از جنگ اوکراین دارد، ازجمله عواملی هستند که جمهوری‌خواهان به عنوان ضعف عملکردی دولت بایدن و سیاست‌های منطقه‌ای او مطرح میکنند. عده‌ای از منتقدان بایدن، معتقدند توافقی که او قرار است با ایران انجام دهد، توافقی کوتاه‌تر و ضعیف‌تر از برجام خواهد بود و همین امر، موجب تضعیف بیشتر جایگاه منطقه‌ای آمریکا در غرب آسیا خواهد شد.
بر اساس گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، عربستان سعودی حدود ۱۸ درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارد و بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان است.[۲۶] اقدام اخیر عربستان و اوپک پلاس در کاهش تولید نفت نیز، با توجه به درخواست بایدن مبنی بر افزایش تولید، نمونه دیگری از عدم کارایی سیاست آمریکا در منطقه و بی‌اعتمادی دولت‌های منطقه به آن است که اثرات مستقیمی بر مردم آمریکا و اروپا دارد. حال، باید دید که آیا بایدن، می‌تواند رضایت متحد منطقه‌ای خود یعنی عربستان و در حقیقت بن سلمان را جلب کند یا این بن سلمان است که با افزایش فشارها در حوزه انرژی در کنار فشارهای روسیه بر اروپا، منجر به شکست دموکرات‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای ۲۰۲۲ و درنهایت، شکست در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ می‌شود.
[۱] Jamal Khashoggi
[۲] https://www.theguardian.com/world/2018/oct/13/donald-trump-jamal-khashoggi-saudi-arabia-cbs-interview
[۳] https://www.nytimes.com/2018/10/14/world/middleeast/us-saudi-arabia-khashoggi.html
[۴] STOCKHOLM INTERNATIONAL PEACE RESEARCH INSTITUTE
[۵]https://www.sipri.org/media/press-release/2020/usa-and-france-dramatically-increase-major-arms-exports-saudi-arabia-largest-arms-importer-says
[۶] https://www.washingtonpost.com/national-security/house-votes-to-block-trumps-arms-sales-to-saudi-arabia-setting-up-likely-veto/2019/07/17/7f329a9c-a8ce-11e9-9214-246e594de5d5_story.html
[۷] https://www.defensenews.com/congress/2019/07/29/us-senate-allows-arms-sales-to-saudi-arabia-sustaining-trump-vetoes/
[۸] https://theintercept.com/2019/11/21/democratic-debate-joe-biden-saudi-arabia/
[۹] https://www.theguardian.com/us-news/2022/jul/15/fist-bumps-as-joe-biden-arrives-to-reset-ties-with-pariah-saudi-arabia
[۱۰] https://www.nytimes.com/2022/04/10/us/jared-kushner-saudi-investment-fund.html
[۱۱]https://www.reuters.com/article/us-saudi-crude-output/saudi-arabia-pumps-record-amount-of-oil-as-trump-piles-on-pressure-idUSKCN1NV12L
[۱۲] Karine Jean-Pierre
[۱۳] https://www.aljazeera.com/news/2022/10/7/is-opec-aligning-with-russia-after-production-cuts
[۱۴] Bob Menendez
[۱۵]https://www.politico.com/news/2022/10/10/dems-rage-at-saudis-over-oil-cut-vow-to-block-weapons-sales-00061123
[۱۶] Dick Durbin
[۱۷] Chuck Schumer
[۱۸] https://seekingalpha.com/news/3889533-schumer-says-us-should-look-at-nopec-bill-other-options-after-opec-move
[۱۹] Bruce Riedel
[۲۰] John Jenkins
[۲۱]https://www.theguardian.com/us-news/2022/apr/24/saudi-arabia-kushner-trump-biden-mohammed-bin-salman
[۲۲] https://www.ny1.com/nyc/all-boroughs/politics/2022/10/07/house-dems-propose-withdrawing-troops-from-saudi-arabia-uae-after-opec-oil-cut
[۲۳] https://projects.fivethirtyeight.com/biden-approval-rating/
[۲۴] https://www.nytimes.com/2022/09/13/upshot/midterm-election-trump-dobbs.html
[۲۵] طرح B برای مذاکرات هسته‌ای ایران- اندیشکده جینسا-تابستان ۲۰۲۲
[۲۶] https://www.bbc.com/news/world-middle-east-45861708