آزاده سادات عطار، روزنامه‌نگار و خبرنگار حوزه سیاست خارجی
پیش‌بینی می‌کنیم که جنگ زمینی، ۳ ماه طول بکشد و اگر بیشتر طول بکشد، اقتصاد از هم می‌پاشد.» این موضوع را روزنامه آمریکایی واشنگتن پست[۱]پس از اقدام زمینی صهیونیست‌ها و به نقل از برخی از مقامات این رژیم آن هم بدون اینکه به نام آنها اشاره کند، منتشر کرده است.
نیویورک‌تایمز[۲] دیگر روزنامه آمریکایی است که وقوع جنگی درازمدت را زمینه‌ساز هرج‌ومرج اقتصادی همه‌جانبه در اسرائیل ارزیابی کرده است. به دلیل ماهیت شکل‌دهنده اقتصاد اسرائیل که در ادامه به آن اشاره می‌شود، شرکت‌های چندملیتی و نهادهای دانش‌بنیان، نقش مهمی در سر پا ماندن این شالوده ایفا می‌کنند؛ ازاین‌رو، نگاهی به تعدادی از آنها و عملکردی که در مدت‌زمان سپری شده داشته‌اند، چشم‌انداز روشن‌تری از آنچه پیشرو است را ترسیم خواهد کرد.
شرکت‌های چندملیتی [۳]بلافاصله پس از هفتم اکتبر، برخی فعالیت‌های خود را تعطیل کردند و از کارکنانشان خواستند دورکاری انجام دهند. بخش انرژی دراین‌بین، وضعیت ویژهای را تجربه کرد. سخنگوی شرکت شورون (Chevron) چند روز پس از آغاز عملیات طوفان الاقصی اعلام کرد که وزارت انرژی اسرائیل به این شرکت دستور داده است تا فعالیت در میدان گاز طبیعی تامار، واقع در سواحل شمالی را تعطیل کند.
ترکش‌های اقدام حماس به بانک‌ها هم برخورد کرد. جی پی مورگان (JPMorgan C) از بیش از ۲۰۰ کارمند در اسرائیل خواست تا از خانه کار کنند. همچنین سخنگوی گلدمن ساکس (Goldman Sachs) اعلام کرد که کارمندان این بانک در دفتر تلآویو دورکار شدند. مورگان استنلی (Morgan Stanley) هم اقدام مشابهی را درباره کارکنان خود در پیش گرفت.
تعدادی از خطوط هوایی آمریکایی، آسیایی و اروپایی[۴] هم پرواز مستقیم به تلآویو را به حالت تعلیق درآوردند. ایرکانادا (Air Canada)، ایرایندیا (Air India) و بریتیش ایرویز (British Airways) تنها تعدادی از این خطوط هوایی هستند.
شرکت پوشاک اچ اند ام (H&M) دیگر قربانی تحولات جاری بود و ناچار شد به صورت موقت، تمام فروشگاه‌های خود را در اراضی اشغالی تعطیل کند. انویدیا (NVidia) بزرگ‌ترین سازنده تراشه‌های مورد استفاده برای هوش مصنوعی و گرافیک کامپیوتری در جهان هم اعلام کرد که نشست هوش مصنوعی در تلآویو را لغو کرد. قرار بود جنسن هوانگ، مدیرعامل شرکت در این کنفرانس سخنرانی کند.
خدشه بر دکترین امنیتی بن گوریون
کریستالینا جورجیوا[۵] مدیر صندوق بین‌المللی پول درباره رکود اقتصادی اسرائیل هشدار داده است. بخشی از این وضعیت، ناشی از فراخوان جوانان به‌عنوان سرباز و کاهش نیروی کار است که در ابعاد مختلف، اقتصاد اسرائیل را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد[۶].
فایننشال تایمز[۷] به طور مفصل به این موضوع پرداخت و نوشت: «جنگ اسرائیل علیه غزه موجب ایجاد شوک به اقتصاد ۴۸۸ میلیارددلاری اسرائیل شد، کار هزاران شرکت را مختل کرد و ضمن فشار به وزارت دارایی، کل بخش‌ها را در بحران فروبرد. حدود ۳۵۰ هزار سرباز ذخیره به ارتش اسرائیل فراخوانده شدند که این بزرگ‌ترین فراخوان از زمان جنگ اکتبر ۱۹۷۳ است که این تعداد، حدود ۸% از نیروی کار اسرائیل را تشکیل می‌دهد.»
دن بن دیوید، بنیان‌گذار مؤسسه تحقیقات اجتماعی و اقتصادی شورش، معتقد است که کارآفرینان در زمره این افراد هستند و این اقدام به‌خودی‌خود، شدت شوک وارده به اقتصاد اسرائیل را افزایش می‌دهد. در پی همین آمارهای نگران‌کننده، اول نوامبر، ۳۰۰ نفر از اقتصاددانان اسرائیلی از بنیامین نتانیاهو و وزیر دارایی کابینه‌اش خواستند تا در اولویت‌های توزیع بودجه، تجدیدنظر کند و بازسازی اقتصاد را در نظر قرار داد. اگر چه نخست‌وزیر گفت که بهای اقتصادی جنگ، هر چه باشد را پرداخت خواهد کرد اما شواهد، اظهارات او را تأیید نمی‌کند.
تنها بنا بر آنچه اندیشکده SNPI در روزهای نخستین پس از ناآرامی‌ها منتشر کرد، ۸۰% از شرکت‌های فناوری اسرائیل، اعلام کرده‌اند که در بعد امنیتی دچار مشکل شده‌اند و یک‌چهارم شرکت‌های فناوری هم در منابع انسانی و جذب سرمایه‌گذاری متحمل خسارت شدند. همچنین بیش از ۴۰% از شرکت‌های فناوری، قراردادهای سرمایه‌گذاری را یا به تعویق انداخته‌اند و یا به‌کلی لغو کرده‌اند.
افشای آسیب‌پذیر بودن سامانه نظارت الکترونیک و در یک‌کلام امنیت سایبری، در پی عملیات طوفان الاقصی واقعیتی است که شرکت‌های بزرگ هرگز آن را فراموش نخواهند کرد.
علاوه بر این موارد، توجه به این نکته ضروری است که هفتمین رکن از ارکان دکترین امنیتی بن گوریون، مسئله تاب‌آوری[۸] اسرائیل است و اگر این‌چنین نباشد، این رژیم در معرض تهدید قرار خواهد گرفت که شواهد میدانی، این موضوع را تأیید می‌کند. فقط در یک مورد و کمتر از ۳ هفته از آغاز جنگ، هتل‌داران اسرائیلی که آواره‌ها را در خود جای داده بودند، به دولت تلآویو اعتراض کردند. آنها از هزینه‌هایی که متحمل شده بودند، شکایت داشتند و می‌خواستند به‌روشنی بدانند که این وضع تا چه زمانی ادامه دارد.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر مشخص می‌شود که به یاد بیاوریم که جامعه اسرائیل در بحران کرونا، آسیب شدیدی را متحمل شد اما بعد از آن، رشد خوبی را تجربه کرد و امیدوار بود که این روند ادامه داشته باشد اما آنچه به دنبال طوفان الاقصی رقم خورد، عملاً اسرائیل را به مسیری هدایت کرد که باید منتظر وضعیت بدتری در مقایسه با دوران اپیدمی کرونا باشد.
همچنین به دنبال تحولات اخیر، کاهش ارزش دلار در برابر شِکِل، یک به چهار رسید که افت بی‌سابقه‌ای را در ۸ سال گذشته رقم زده است. اگر از بعد داخلی صرف‌نظر کنیم، اقتصاد اسرائیل به‌شدت به کمک‌های خارجی و بخشی از آن به تجارت خارجی و در اصل شرکت‌های خارجی وابسته است. ۹۰% از تجارت بین‌المللی اسرائیل، دریایی است و مهم‌ترین بندر آن حیفا است. استمرار وجود موانع در مسیر صادرات – واردات، باتوجه‌به عقبه ضعیف این بخش، آن را نابود خواهد کرد.
در این زمینه، استارتاپ‌ها یا همان شرکت‌های نوپا، مهم‌ترین قسمت را به خود اختصاص داده‌اند. اگر در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ صنایع نظامی اسرائیل، مهم‌ترین رکن نظامی این رژیم بود و در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ مهم‌ترین بخش اقتصاد، شرکت‌های امنیتی بودند، از سال‌های ۲۰۱۲ به بعد، استارت‌آپ‌ها مهم‌ترین رکن اقتصاد اسرائیل را به خود اختصاص دادند. این شرکت‌ها با دعوت نتانیاهو که از اسرائیل به‌عنوان «سیلیکون‌ولی خاورمیانه» یاد می‌کرد، در تلآویو جای گرفتند.
بخش قابل توجهی از این استارت‌آپ‌ها پس از بحران سیاسی، تصمیم به ترک اسرائیل گرفتند که مقصد آنها اسپانیا و یونان بود. از این نکته نباید غافل شد که طوفان الاقصی در بحبوحه بحرانی رخ داد که راست‌گرایان حاکم بر تلآویو، ماه‌ها در اراضی اشغالی رقم زده بودند و اعتراضات بی‌سابقه علیه دولت حاکم، به‌اندازه کافی شرکت‌های چندملیتی و استارت‌آپ‌ها را به ماندن در اراضی اشغالی بی‌میل کرده بود.
سخن پایانی
سیاست‌های افراطی دولت راست‌گرای نتانیاهو به‌مثابه جاده صاف کن برای اوج‌گیری اعتراضات داخلی عمل کرد. تلآویو پس از مدتی و در دل این بحران سیاسی که به‌شدت بنیان‌های اسرائیل را متزلزل کرد، درگیر جنگ شد و به تعبیر فلسفی، به‌این‌ترتیب، همه چیز داخل پرانتز قرار گرفت. عملیات طوفان الاقصی در واقع، دومینوی ضربه به ریشه‌های صهیونیست‌ها را تسریع کرد که این موضوع به طور ویژه در بخش‌های اقتصادی و باتوجه‌به بنیان اقتصادی این رژیم، متوجه استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های چندملیتی است؛ چرا که اعتماد این شرکت‌ها به‌عنوان سازندگان بنیان و چارچوب اقتصاد تلآویو به طور ویژه با بر ملا شدن ناتوانی سایبری تلآویو متزلزل شده است. حال اگر به موضوع مهاجرت معکوس هم بپردازیم، شامل نخبه‌های صنعتی و فناوری خواهد بود. در یک‌کلام می‌توان گفت آنچه پیش روی صهیونیست‌ها است، همان تعبیر ایهود باراک است که گفته بود: «مشروعیت اسرائیل از دست خواهد رفت.»
[۱] وحشت اسرائیلی‌ها از ادامه جنگ و فروپاشی به روایت واشنگتن‌پست (ettelaat.com)
[۲] https://www.nytimes.com/2023/10/20/business/israel-economy-war-gaza-hamas.html
[۳] https://www.businesstimes.com.sg/international/global/what-are-global-firms-presence-israel-doing-after-hamas-attacks
[۴] https://www.aljazeera.com/news/2023/10/10/which-airlines-paused-or-cancelled-flights-to-israel-after-hamas-attacks
[۵]https://www.farsnews.ir/news/14020827000466/%D8%B5%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%82-%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D9%84-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%A8%D9%88%D8%AF
[۶]https://www.farsnews.ir/news/14020827000176/%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D9%84%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%DB%8C%D9%88-%D8%B1%D8%A7-%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%86-%D8%B3%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF
[۷] https://diplomacyplus.ir/%da%af%d8%b2%d8%a7%d8%b1%d8%b4-the-cradle%d8%9b-%d8%b3%d8%a7%db%8c%d9%87-%d8%b3%d9%86%da%af%db%8c%d9%86-%d8%ac%d9%86%da%af-%d8%a8%d8%b1-%d8%a7%d9%82%d8%aa%d8%b5%d8%a7%d8%af-%d8%aa%d9%84/
[۸]https://www.almayadeen.net/articles/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D9%81%D9%8A-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D8%A3%D9%8A%D9%87%D9%85%D8%A7-%D8%B3%D9%8A%D9%86%D8%AA%D8%B5%D8%B1
– همراه با نگاهی به تحلیل دکتر«علی عبدی» کارشناس مسائل رژیم صهیونیستی