محمد ربیعی؛ پژوهشگر مرکز مطالعات آمریکا
موشک فتاح تهدیدی جدی برای امنیت منطقه غرب آسیا و جهان
برخی از اندیشکده‌های غربی چون هریتج و فیشر معتقدند که موشک‌های پرسرعت سپاه پاسداران، می‌توانند به عنوان یک تهدید جدی برای امنیت منطقه و جهان شناخته شوند. این اندیشکده‌ها بر این باورند که با توجه به سرعت و دقت بالای این موشک‌ها، ایران می‌تواند به راحتی اهداف مهم دشمنان خود را در منطقه و حتی در دورترین نقاط جهان هدف قرار دهد. همچنین، این اندیشکده‌ها معتقدند که ایران با داشتن تکنولوژی پرسرعت، به عنوان یک نیروی نظامی قدرتمند در منطقه و جهان شناخته می‌شود که می‌تواند در مقابل تهدیدات دشمنان خود مقاومت کند. تال اینبار رئیس پیشین مرکز تحقیقات فضایی مؤسسه فیشر در پی مطلبی که در سایت صنایع نظامی اروپا منتشر کرده است بیان می‌کند:
“موشک فتاح یک تهدید بسیار واقعی و یک چالش فناوری برای اسرائیل است که می‌تواند در نسخه‌های بعدی برد بیشتری هم داشته باشد. این موشک به طور بالقوه می‌تواند استراتژی‌های درگیری دفاع موشکی بالستیکی غرب را به چالش بکشد.”
در ماه فوریه سال ۲۰۲۲ در جریان مانور مشترک «جونیپر کبرا» که میان آمریکا و رژیم صهیونیستی در پایگاه هوایی «ختسور» متعلق به نیروی هوایی این رژیم در مرکز فلسطین اشغالی برگزار شد، از سامانه‌های دفاع موشکی چون پدافند هوایی اسرائیلی «گنبد آهنین»، پدافند موشکی آمریکایی «ام‌آی‌ام-۱۰۴ پاتریوت»، و چند فروند موشک ضدبالستیک آمریکایی-اسرائیلی «پیکان ۳» استفاده شد. مانور جونیپر کبرا هر دو سال یک بار با هدف تقویت آمادگی اسرائیل برای مقابله با حملات بالستیک احتمالی از سوی ایران و ایجاد هماهنگی بیشتر میان ارتش‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی برگزار می‌شود؛ موسسه اندیشکده هریتج ضمن گزارشی از این مانور بیان کرد:
“موشک فتاح علاوه بر مقابله با سامانه‌های پدافندی استفاده شده در مانور جونیپر۲۰۲۲ نظیر پیکان متعلق به اسرائیل، قدرت مقابله با شبکه یکپارچه پدافندی که آمریکا در غرب آسیا به دنبال آن است را دارد.”
برخی از رسانه‌های غربی بر این باور هستند که دستیابی ایران به فناوری ساخت موشک‌های مافوق صوت سبب به خطر افتادن امنیت اروپا و سایر کشورهای هم‌پیمان با آمریکا خواهد شد. در همین خصوص نشریه تحلیلی ۱۹۴۵ آمریکا در گزارشی با عنوان “معضل بعدی جو بایدن؟ ایران می‌گوید که می‌تواند موشک فراصوت بسازد” بیان می‌کند:
“ایران با رونمایی از موشک خرمشهر۴ و تهدید مستقیم تل‌آویو از سوی ایران و همچنین افزایش غنی سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد، باعث شده تا کشورهای اروپایی ضمن احساس خطر امنیتی از سوی ایران، به دولت بایدن جهت از سرگیری مجدد مذاکرات هسته‌ای فشار آورند.”
این در حالی است که رونمایی از موشک خرمشهر ۴ زمانی انجام گرفت که رئیس ستاد ارتش اسرائیل طی بیانیه‌ای اعلام کرد که به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای ایران جنگ با این کشور قریب الوقوع خواهد بود.
روزنامه گاردین نیز پس از رسانهای شدن خبر موشک خرمشهر ۴ و رونمایی از موشک هایپرسونیک فتاح در یادداشتی چنین می‌نویسد:
“رونمایی از موشک هایپر سونیک فتاح درحالی انجام می‌شود که اسرائیل نسبت به توجه دوباره غرب به از سرگیری مذاکرات با ایران به منظور احیا توافق هسته‌ای ابراز نگرانی کرده است.”
موشک‌های هایپرسونیک، سرطانی برای اقتصاد ایران
برخی از اندیشکده‌ها مانند اندیشکده بروکینگز، به جای بررسی جنبه‌های نظامی موشک‌های پرسرعت سپاه پاسداران، بیشتر به جنبه‌های فنی و اقتصادی آن‌ها توجه دارند. این اندیشکده‌ها معتقدند که هزینه‌های بالای تولید و بهره‌برداری از موشک‌های پرسرعت، به همراه تکنولوژی‌های پیچیده آن‌ها، منجر به مشکلات اقتصادی و فنی برای کشورهایی با توان اقتصادی پایین خواهد شد. همچنین، بعضی این اندیشکده‌ها معتقدند که ایران با تمرکز بر توسعه موشک‌های پرسرعت و مافوق صوت، به جای سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر اقتصادی، به طور غیرمنطقی عمل کرده است چرا که تولید و بهره‌برداری از موشک‌های بالستیک، به دلیل هزینه‌های بسیار بالایی که در طول دوره زمانی تولید و بهره‌برداری از آن‌ها به همراه دارد، از لحاظ اقتصادی برای کشورهای در حال توسعه همچون ایران مقرون به صرفه نیست. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های تحقیق و توسعه، هزینه‌های نیروی انسانی، هزینه‌های تولید، هزینه‌های نگهداری و تعمیرات و هزینه‌های تست و آزمایش می‌شود.در کشورهای در حال توسعه، که بیشتر از همه به توان اقتصادی محدود دسترسی دارند، سرمایه‌گذاری در زمینه تولید موشک‌های بالستیک می‌تواند باعث کاهش سرمایه‌گذاری در بخش‌های دیگر اقتصادی شود و این می‌تواند به کاهش رشد اقتصادی و ایجاد مشکلات اقتصادی در آینده منجر شود. همچنین، تولید موشک‌های بالستیک در ایران ممکن است باعث تشدید رقابت در منطقه غرب آسیا و افزایش تنش‌های سیاسی و نظامی شود، که این امر می‌تواند به کاهش روابط تجاری و همکاری‌های اقتصادی با کشورهای دیگر منجر شود.
موشک فتاح، راهکاری برای انحراف افکار عمومی
برخی از اندیشکده‌های غربی هدف از رونمایی موشک فتاح را انحراف افکار عمومی جامعه ایران از مشکلات و معضلات داخلی می‌دانند. در این خصوص نشریه تحلیلی ۱۹۴۵ آمریکا طی یادداشتی بیان می‌کند که نمایش اقتدار نظامی به عنوان یک رویداد عمومی، می‌تواند به دو شکل باعث انحراف افکار عمومی در جامعه نسبت به مشکلات داخلی یک کشور شود:
- تمرکز بر مسائل خارجی: نمایش اقتدار نظامی معمولاً به همراه نمایش توانمندی‌های نظامی و نمایش قدرت نظامی کشور در برابر دیگر کشورها برگزار می‌شود. این نمایش ممکن است باعث تمرکز بیشتر افکار عمومی بر روی مسائل خارجی و رقابت‌های نظامی شود و توجه از مسائل داخلی کشور منحرف شود. این می‌تواند به کاهش توجه و اهمیت دادن به مشکلات داخلی، از جمله مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، منجر شود.
- تقویت مفهوم امنیت ملی: نمایش اقتدار نظامی ممکن است باعث تقویت مفهوم امنیت ملی در جامعه شود. این مفهوم معمولاً با تاکید بر تهدیدهای خارجی و نیاز به تقویت توانمندی‌های نظامی کشور برای مقابله با این تهدیدها، ترویج می‌یابد. این ممکن است در برخی موارد باعث شود که مشکلات داخلی و مسائل اجتماعی و اقتصادی کشور به چشم مردم کم‌اهمیت تر به نظر بیاید و تمرکز بیشتری بر روی توانمندی‌های نظامی و امنیت ملی قرار گیرد.
موشک هایپرسونیک فتاح و آنچه که برای ایران رقم زد
در پایان می‌توان گفت که با بررسی تحلیل‌های ارئه شده توسط اندیشکده‌های غربی، بازتاب رونمایی از موشک هایپرسونیک فتاح و دستاوردهای راهبردی آن را می‌توان در چندین مورد خلاصه کرد:
اول آن که ایران با دستیابی به فناوری ساخت موشک‌های مافوق صوت از سطح بازدارندگی در منطقه غرب آسیا عبور کرده و به مرحله تهاجم رسیده است. جمهوری اسلامی ایران در ابتدا و با استفاده از ساخت و تولید انبوه موشک‌های کوتاه برد مقرون به صرفه باعث ایجاد یک بازدارندگی اشباعی شد. اما در ادامه و با توجه به پیچیده شدن روابط و رقابت‌ها در منطقه غرب آسیا سیاست خود را برای حفظ امنیت ملی از بازدارندگی صرف به تهاجمی شدن تغییر داده است تا از این طریق بتواند با تهدید دشمنان خود همچون رژیم صهیونیستی امنیت ملی خود را ایمن سازد.
دومین مورد آن که ساخت موشک فتاح، این فرضیه را که ایران توانایی ساخت موشک‌های قاره‌پیما را خواهد داشت تایید کرد. تا پیش از این محققان غربی بر این باور بودند که هنگام بازگشت یک شاتل فضایی و برخورد آن با سطح فوقانی اتمسفر که با سرعتی بیش از ۲۵ ماخ صورت می‌گیرد، دما در لبه‌های جلویی به ۱۴۰۰ درجه سانتی‌گراد و در موشک‌های قاره‌پیما که لبه‌ها تیزتر است به ۲۰۰۰ درجه سانتی‌گراد خواهد رسید که موشک های بالستیک ایران قابلیت مقاومت دربرابر این دما را ندارند[۱]. اما موشک های هایپرسونیک از جمله موشک هایپرسونیک فتاح به دلیل بدنه مقاوم در برابر حرارت و سیستم الکترونیک خاص قادر به تحمل چنین دمایی هستند.
سومین مورد آن که جبهه غرب به رهبری آمریکا و با کمک هم پیمانان خود در منطقه غرب آسیا با ایجاد اغتشاشات سعی داشتند تا از این طریق سه هدف مورد نظر خود را در سه سطح به نتیجه برسانند. یک، سطح حداکثری که براندازی نظام جمهوری اسلامی بود. دو، سطح میانی که تضعیف حکومت مرکزی بود و سه سطح حداقلی که مشغول سازی حکومت به آشوب‌های داخلی و غافل شدن از حرکت رو به رشد خود در ابعاد مختلف سیاسی، نظامی، اقتصادی و بین المللی بود. اما رونمایی از موشک فتاح نشان داد که جبهه غرب حتی در سطح حداقلی هم به هدف خود دست پیدا نکرده است.
چهارمین مورد آن که ساخت تسلیحات متنوع نظامی نیازمند زنجیره گسترده از نهادها و شبکه های علمی و صنعتی است که توانایی‌های لازم جهت طراحی، استخراج و تهیه منابع مورد نیاز، ریخته‌گری مواد، آزمایش و تولید را برای ساخت تسلیحات دراختیار دارد. ساخت موشک هایپرسونیک فتاح نشان داد که صنعت تسلیحاتی ایران به این زنجیره گسترده دست پیدا کرده است.
ملاحظات مهم:
پیرامون برخی نکات مطرح شده توسط رسانه‌های و اندیشکده‌های غربی لازم است چند نکته مهم مورد توجه قرار گیرد:
۱٫ در دنیای پرتلاطم امروز نداشتن قدرت نظامی و بازدارندگی کافی به معنی از دست رفتن امنیت یک کشور می‌باشد، مخصوصاً در مورد کشوری چون جمهوری اسلامی ایران که به شدت از سمت دشمنان خود مورد تهدید قرار گرفته و سابقه تعرض به مرزهای خود بالاخص در ۸ سال دفاع مقدس را دارد، بنابراین تا وقتی که بازدارندگی و امنیت آن هم در سطوح بالای آن وجود نداشته باشد، صحبت کردن از پیشرفت‌های اقتصادی امری اشتباه است، جنگ اوکراین نمونه‌ای واقعی و جدی از باطل بودن تفکر عدم رفتن به سمت بازدارندگی کامل است.
۲٫ همزمان با رونمایی از انواع قابلیت‌های موشکی و فضایی ج.ا.ایران طی دو سال اخیر و طبق آمارهای رسمی منتشر شده، شاهد این مسئله هستیم که رشد اقتصادی ایران بعد از حدود یک دهه که متوسط رشد صفر درصدی را داشته به حدود ۵ درصد رسیده است، لذا این ادعا که توسعه برنامه‌های موشکی، فضایی و نظامی ایران باعث عقب افتادن رشد اقتصادی آن می‌شود سخنی ناشی از سیاست‌زدگی است. برعکس توسعه این برنامه‌ها در کنار حمایت‌های دولت ج.ا.ایران برنامه‌های نظامی و موشکی و همچنین هماهنگی میدان و دیپلماسی سبب شده است ج.ا.ایران با قدرت و آورده بیشتر بر سر میز مذاکرات مختلف حاضر شود و اساساً باید چنین گفت که تمایل سعودی‌های و کشورهای حاشیه خلیج فارس برای تفاهم و همکاری با ایران به دلیل ناچار بودن آن‌ها برای پذیرش ایران قدرتمند بوده است و توسعه روابط همسایگی و مناسبات منطقه‌ای ایران به پشتوانه همین اقتدار رقم خورده است. لذا باید گفت پیشرفت اقتصادی در گرو وجود سطح بالایی از امنیت و اقتدار داخلی و بین المللی است.
۳٫ توسعه ابعاد مختلف برنامه‌های موشکی، فضایی و … محدود به حوزه‌های نظامی نبوده و بخش مهمی از سرریز این پیشرفت‌ها وارد سایر عرصه‌های صنعتی می‌گردد، تجربه جهانی بالاخص از بعد جنگ جهانی گویای این واقعیت است که استارت مهم‌ترین پیشرفت‌های صنعتی جهان در بخش نظامی کلید زده شده و به مرور وارد سایر عرصه‌های صنعتی مورد نیاز عموم مردم شده است.
۴٫ در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران علی رغم انواع تهدیدات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و با وجود وسعت بالای جغرافیایی، کمترین میزان بودجه نظامی سالیانه (حدود ۶ میلیارد دلار) را در میان کشورهای مهم و حتی متوسط منطقه داراست و با وجود قرار گرفتن در بخش‌های پایین جدول هزینه‌کرد نظامی، به‌لحاظ قدرت و عملکرد در ردیف کشورهای قدرتمند نظامی جهان و منطقه قرار دارد.
منابع:
https://apnews.com/article/iran-headscarf-hijab-protests-unrest-7cfce99b8841d6df5e8ad95ec8032b28
https://www.19fortyfive.com/2023/06/joe-bidens-next-problem-iran-says-it-made-a-hypersonic-missile/
[۱] این درحالی بود که ایران با ساخت موتورهای با سوخت جامد بیان کرده بود که توانایی ساخت موشک‌های دوربرد و قاره پیما را دارد.