مهرداد عله پور؛دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته روابط بین الملل، دانشگاه گیلان و همکار مرکز مطالعات آمریکا
۱ ـ شناخت وضعیت تجاری و فضای سیاسی جزیره تایوان
۱ ـ ۱ ـ فضای سیاسی
وضعیت سیاسی جزیره تایوان، بسیار مبهم و پیچیده است. بااین‌حال، نکته قابل‌توجه آن است که زمامداران تایوانی، معتقد هستند که مشروعیت اداره سراسر سرزمین چین، مربوط به ایشان است؛ ازاین‌رو، حاکمیت جمهوری خلق چین که از سال ۱۹۴۹ میلادی، قدرت را در سرزمین اصلی در اختیار گرفته‌اند، غیرقانونی می‌دانند. لازم به ذکر است که تایوان، ۳۶٫۱۹۷ کیلومترمربع مساحت و حدود ۲۳ میلیون و ۵۷۰ هزار نفر جمعیت دارد.[۱] بررسی‌های به‌عمل‌آمده نشان از آن دارد که حدود سه میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از جمعیت کل تایوان در پایتخت این جزیره، یعنی «تایپه»[۲] زندگی می‌کنند. علاوه بر تایپه، «کائوهسیونگ»[۳] (یک‌میلیون و ۵۱۴ هزار نفر)، «تایچونگ»[۴] (یک‌میلیون و ۷۰ هزار نفر)، «تاینان»[۵] (۷۵۶ هزار نفر) و «کیلونگ»[۶] (۴۱۱ هزار نفر)، دیگر شهرهای مهم تایوان به شمار می‌روند. بر اساس اطلاعات موجود، تاکنون موجودیت تایوان از سوی ۱۷ کشور درحال‌توسعه کوچکِ حاضر در جزایر اقیانوس آرام، آمریکای لاتین و آفریقا (واتیکان، بورکینافاسو، گامبیا و…)، مورد شناسایی واقع شده است. علاوه بر این، باید توجه داشته باشیم که تایوان در بسیاری از سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، مانند «بانک توسعه آسیایی»،[۷] «مجمع همکاری اقتصادی آسیا اقیانوسیه»،[۸] «سازمان تجارت جهانی»[۹] و «سازمان جهانی بهداشت»[۱۰] عضویت دارد.
۱ ـ ۲ ـ وضعیت تجاری
بررسی آمارهای موجود، نشان از آن دارد که تایوان در سال ۲۰۲۱ میلادی، حدود ۷۹۲٫۲ میلیارد دلار با کشورهای هدف تجارت داشته است (بدون احتساب واردات و صادرات مجدد).[۱۱] لازم به ذکر است که سهم بخش‌های کشاورزی، صنعت و خدمات از تولید ناخالص داخلی، به ترتیب ۲، ۳۷ و ۶۱ درصد بوده است. بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی سازمان تجارت جهانی، حدود ۴۵ درصد از صادرات تایوان در سال ۲۰۲۰ میلادی، به چین و هنگ‌کنگ، ۱۴٫۵ درصد به ایالات‌متحده، ۶٫۸ درصد به ژاپن و ۶٫۶ درصد به اروپا، اختصاص داشته است. در بخش واردات نیز به ترتیب، تایوان ۲۲٫۲ درصد از مبدأ چین و ۱۱٫۵ درصد از ایالات‌متحده، واردات داشته است.[۱۲] نکته قابل‌تأملی که در خصوص تایوان خودنمایی می‌کند، آن است که به دلیل حجم بالای تجارت و جمعیت نسبتاً کم، جزیره تایوان موفق شده است که خود را به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر ارز جهانی (۵۴۸٫۴ میلیارد دلار)، به همگان معرفی نمایند. برخورداری تایوان از این حجم از نقدینگی، موجب شده است تا مقامات تایوانی، بتوانند سیاست‌های تثبیت نرخ ارز، حفظ نقدینگی و سرمایه‌گذاری را با انعطاف بیشتری اتخاذ نمایند.
۱ ـ ۲ ـ ۱ ـ تولید تراشه‌های نیمه‌رسانا به‌مثابه مزیت نسبی تایوان
علی‌رغم وجود تنش‌های فزاینده در طول دهه‌های اخیر، تایوان توانسته جایگاه خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تراشه‌های نیمه‌رسانا در جهان تثبیت نماید (تصویر شماره ۱).[۱۳] لازم به ذکر است که تراشه‌های مورد اشاره، غالباً در وسایل الکترونیکی همچون گوشی‌های هوشمند، رایانه‌ها، وسایل نقلیه و سامانه‌های تسلیحاتی -که متکی بر هوش مصنوعی هستند- به کار گرفته می‌شوند.[۱۴] نکته قابل‌توجهی که در این میان وجود دارد، آن است که برخی از کارشناسان امر، اعتقادشان چنین ترتیب بندی شده که نیاز شرکت‌های آمریکایی به تراشه‌های تایوانی، یکی از مهم‌ترین دلایل دفاع واشنگتن از تایوان در برابر چین است (میزان نیاز و اتکای شرکت‌های آمریکایی به تراشه‌های نیمه‌هادی، آن‌قدر زیاد است که کنگره این کشور در اوایل سال ۲۰۲۲ میلادی، لایحه ۲۸۰ میلیارد دلاری را برای تقویت این صنعت، تصویب کرده است).
۲ ـ روابط سیاسی و تجاری تایوان و جمهوری خلق چین
بررسی سیر روابط جمهوری خلق چین و تایوان، نشان از آن دارد که گرچه به لحاظ سیاسی روابط دو کشور، تنش‌های فزاینده‌ای را تجربه کرده است، اما بااین‌حال، باید توجه داشته باشیم که به لحاظ اقتصادی و تجاری، تایپه و پکن، همواره همکاری‌های قابل‌توجهی را به منصه ظهور رسانده‌اند. شایان‌ذکر است که به لحاظ سیاسی، جمهوری خلق چین فرمول «یک کشور دو سیستم»[۱۵] را به‌عنوان مدلی مطلوب برای الحاق تایوان به سرزمین اصلی، ارائه داده است (مدل مذکور، همان فرمولی است که برای هنگ‌کنگ نیز استفاده می‌شود).[۱۶] با عنایت به آنکه تایوان در مقاطع گوناگون به‌صراحت با مدل پیشنهادی پکن، مخالفت کرده است، ازاین‌رو شاهد آن هستیم که جمهوری خلق چین، درصدد برآمده تا از طریق اقدامات غیرنظامی، فشارهای لازم را به‌منظور مطیع نمودن تایپه وارد نماید. در همین رابطه و در سال ۲۰۱۶ میلادی، جمهوری خلق چین، سازوکار ارتباط بین تنگه‌ای به‌عنوان دفتر اصلی ارتباط با تایوان را به حالت تعلیق درآورد. علاوه بر این، پکن درصدد برآمد تا تعداد گردشگرانی را که از سرزمین اصلی به تایوان سفر می‌کنند، محدود نماید (در همین رابطه، تعداد بازدیدکنندگان از تایوان که در سال ۲۰۱۵ میلادی بیش از چهار میلیون نفر بودند، در سال ۲۰۱۹ میلادی، به ۲٫۷ میلیون نفر کاهش یافتند). متعاقب اقدامات قهری اتخاذ شده، پکن تعدادی از شرکت‌های بین‌المللی از جمله خطوط هوایی و هتل‌های زنجیره‌ای را تحت‌فشار قرارداد تا تایوان را به‌عنوان یکی از استان‌های جمهوری خلق چین قلمداد نمایند. در جدیدترین اقدام انجام شده، پکن کشور لیتوانی را به دلیل افتتاح دفتر نمایندگی در تایوان، مرعوب کرده است.[۱۷]
برخلاف روابط سیاسی، تایپه و پکن به لحاظ تجاری، شرایط نسبتاً مطلوبی را تجربه می‌نمایند. آمارهای موجود، نشان از آن دارد که اقتصاد تایوان، همواره متکی بر تجارت با چین بوده است. به بیانی بهتر، می‌توان چنین اظهار داشت که جمهوری خلق چین، بزرگ‌ترین شریک تجاری تایوان است؛ تا جایی که از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ میلادی، ۵۱۵ میلیارد دلار صادرات داشته است.[۱۸] نکته قابل‌توجه آن است که طی سالیان اخیر، جمهوری خلق چین و تایوان به‌منظور رفع موانع پیش روی تجارت دوجانبه، مبادرت به انعقاد توافقنامه همکاری‌های اقتصادی بین تنگه‌ای نموده‌اند. علاوه بر این و در سال ۲۰۱۰ میلادی، پکن و تایپه پیوندهای مستقیم دریایی، هوایی و پستی را که برای چندین دهه ممنوع شده بود، از سر گرفتند. طرفین همچنین، موافقت کردند که به بانک‌ها، بیمه‌ها و سایر ارائه‌دهندگان خدمات مالی، اجازه دهند تا در هر دو بازار فعالیت نمایند.[۱۹]
۳ ـ روابط سیاسی و تجاری تایوان و ایالات‌متحده
بررسی‌های به عمل آمده، نشان از آن دارد که رؤسای جمهور ایالات‌متحده، نگاه ویژه‌ای را نسبت به روابط با تایوان مبذول داشته‌اند؛ به‌عنوان‌مثال، در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، ایالات‌متحده روابط خود را با تایوان به دلیل مخالفت‌های چین از جمله با فروش بیش از ۱۸ میلیارد دلار تسلیحات به ارتش و رونمایی از مجموعه‌ای ۲۵۰ میلیون دلاری برای سفارت واقعی خود در تایپه تعمیق بخشید. ترامپ پیش از مراسم تحلیف خود، با «تسای» تلفی صحبت کرد که بالاترین سطح تماس میان دو طرف از سال ۱۹۷۹ میلادی، به شمار می‌رود. لازم به ذکر است که دولت بایدن، رویکرد مشابهی را در پیش گرفته و به فروش تسلیحات ادامه می‌دهد و تصمیم دولت ترامپ برای اجازه دادن به مقامات آمریکایی برای ملاقات آزادانه با مقامات تایوانی را تأیید نموده است. بایدن، نخستین رئیس‌جمهور ایالات‌متحده است که از نمایندگان تایوان برای شرکت در مراسم تحلیف ریاست جمهوری دعوت کرد. در اوت ۲۰۲۲ میلادی، «نانسی پلوسی» رئیس مجلس نمایندگان ایالات‌متحده (پس از نیوت گینگریچ که در سال ۱۹۹۷ از تایپه دیدار کرده بوده)، به تایوان سفر کرد و با تسای ملاقات کرد.
شایان‌ذکر است که جزیره تایوان، هشتمین شریک تجاری ایالات‌متحده به شمار می‌رود (۱۱۴٫۱ میلیارد دلار حجم کل تجارت دوجانبه و ۳۶٫۹ میلیارد دلار، صادرات تایوان به آمریکا). آمارهای موجود، حاکی از آن است که در سال ۲۰۲۱ میلادی، تایوان ۷۷٫۱ میلیارد دلار از ایالات‌متحده، واردات داشته است. البته نوع روابط اقتصادی دو طرف، به همین حوزه محدود نشده است؛ زیرا شاهد آن هستیم که در سال ۲۰۲۰ میلادی، واشنگتن ۳۱٫۵ میلیارد دلار در تایوان، سرمایه‌گذاری کرده است؛ این، در حالی است که در نقطه مقابل تایوان نیز ۱۳٫۷ میلیارد دلار در ایالات‌متحده سرمایه‌گذاری کرده است.[۲۰] درواقع، باید توجه داشته باشیم که بیشتر حجم صادرات ایالات‌متحده به تایوان را اسلحه و مهمات تشکیل داده‌اند (نمودار شماره ۲).
نتیجه‌گیری
در مقام جمع‌بندی موضوع مورد اشاره، می‌توان چنین اظهار داشت که موضوع تایوان، از جمله معضلات امنیتی به شمار می‌رود که از شش دهه پیش، بر روابط جمهوری خلق ایالات‌متحده، سایه افکنده است. نکته مهمی که در این میان باید مطمح نظر قرار گیرد، آن است که اگر واشنگتن و پکن بخواهند در آینده، روابط مثبت مبتنی بر شراکت راهبردی را به منصه ظهور برسانند، ضرورت دارد که ابتدا به حل‌وفصل نقاط اختلاف (بحران‌هایی همچون تایوان) از روابط دوجانبه مبادرت نمایند. شایان‌ذکر است که طی سالیان اخیر، ایالات‌متحده با استفاده از اهرم تایوان، سعی داشته است تا به‌نوعی یک‌جانبه‌گرایی‌های ارتش آزادی‌بخش چین را مهار نماید؛ در همین رابطه، می‌توان چنین اظهار داشت که واشنگتن از رهگذر فروش تسلیحات به تایوان، می‌خواهد موازنه نظامی میان دو سوی تنگه را به‌نوعی حفظ نماید. در نقطه مقابل، باید توجه داشته باشیم که گرچه پکن در وهله نخست به دنبال استفاده از گزینه نظامی در برابر تایوان نیست، اما بااین‌حال، از ابزار نظامی برای تقویت اعتبار خویش علیه تایوان نیز چشم‌پوشی نمی‌کند.
[۱]. https://fa.tradingeconomics.com/taiwan/population
[۲]. Taipei (臺北)
[۳]. Kaohsiung (高雄市)
[۴]. Taichung (臺中市)
[۵]. Tainan (臺南市)
[۶]. Keelung (基隆市)
[۷]. Asian Development Bank
[۸]. Asia – Pacific Economic Cooperation
[۹]. World Trade Organization
[۱۰]. World Health Organization
[۱۱]. https://sgp.fas.org/crs/row/IF10256.pdf
[۱۲]. https://www-politico-com.translate.goog/news/2022/07/04/taiwan-sees-u-s-trade-deal-as-vital-00043556?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=op,sc
[۱۳]. https://www.trendforce.com/
[۱۴]. شرکت صنایع نیمه‌رسانای تایوان که به‌اختصار (TSMC) خوانده می‌شود، بزرگ‌ترین تولیدکننده مستقل و تخصصی نیمه‌رسانا در جهان است که بیشتر تراشه‌های موردنیاز شرکت‌های آمریکا و به‌خصوص اپل را تأمین می‌نماید.
[۱۵]. One country, two systems
[۱۶]. https://www-cfr-org.translate.goog/backgrounder/china-taiwan-relations-tension-us-policy-biden?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=op,sc
[۱۷]. https://www-cfr-org.translate.goog/backgrounder/china-taiwan-relations-tension-us-policy-biden?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=op,sc
[۱۸]. https://www-drishtiias-com.translate.goog/daily-updates/daily-news-editorials/us-china-conflict-over-taiwan?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=fa&_x_tr_hl=fa&_x_tr_pto=op,sc
[۱۹]. https://www.mof.gov.tw/eng
[۲۰]. https://sgp.fas.org/crs/row/IF10256.pdf