علی‌اصغر آرامش؛ پژوهشگر مسائل سیاسی و دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد قم
مسئله افول، یکی از موضوعات مهم رشته علوم سیاسی به شمار می‌آید. اندیشمندان گوناگونی در چند دهه گذشته تاکنون به این موضوع پرداخته‌اند؛ معروف‌ترین آنها که به‌صورت خاص به افول هژمونی آمریکا پرداخته‌اند، هنری کسینجر (وزیر اسبق خارجه آمریکا)، ساموئل هانتینگتون، ای‍م‍ن‍ی‍وئ‍ل‌‌م‍وری‍س والرشتاین و… هستند. از طرف دیگر یکی از کشورهایی که آمریکا بیش از یک دهه در آن کشور حضور فعال داشته است و برای افول آمریکا، نیاز به بررسی دارد، کشور عراق است؛ چرا که عراق از جمله کشورهایی است که سیاست خارجی آمریکا در قبال آن متفاوت بوده است. در واقع، مهم‌ترین هدف آنها «مهار ایران» و غارت نفت بود.
حال این موضوع مطرح است؛ عراقی که جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی آمریکا داشت، در حال حاضر این کشور چه تأثیری بر افول آن دارد؛ چرا که افول قدرت آمریكا به معنای كاهش جذابیت و مشروعیت آن بازیگر برتر در سیستم بین‌المللی است.
نگاه سودجویی آمریکا در عراق
شواهد نشان می‌دهد که آمریکا در هر جا که ورود کرد، با هدف سودجویی و به دست آوردن منفعت به‌وسیلۀ هر وسیله و ابزاری بوده است. در واقع رویکرد منفعت محوری داشتند. در عراق هم همین رویکرد را داشتند؛ ازاین‌رو سعی می‌کردند با شعله‌ور کردن اختلافات در عراق، با هزینه کمتر به اهدافشان برسند. در واقع آنها با این اقدامات، این کشور را یک هویت جمعی محروم کردند.
رفتار نادرست آمریکایی‌ها با جامعه عراق
یکی از الزامات جدی به دست آوردن هژمونی، شناخت تاریخ، فرهنگ و ارزش‌های فرهنگی یک جامعه است. آمریکا در عراق، این الزامات را نشناخته بود و این زمینه‌ساز رعایت نکردن حریم ارزشی و فرهنگی مردم عراق توسط نیروهای آمریکایی شده بود؛ درحالی‌که یکی از شعارهای آنها برای تداوم حضور در عراق، رعایت حقوق بشر بود؛ ازاین‌رو درک نادرست جامعه عراق، تأثیر منفی برای آمریکا در عراق به وجود آورد. احتمالاً به همین دلیل است که بالای ۸۰% مردم عراق، خواهان خروج و حتی اخراج آمریکا از عراق هستند. در مجموع می‌توان به این فکت‌ها تکیه کرد و به‌جرئت اعلام کرد که مردم عراق از آمریکایی‌ها تنفر عمیقی پیدا کرده‌اند؛ بنابراین این نگرش و عملکرد دولت آمریکا در عراق، سبب افول هژمونی آمریکا در عراق شد (فرهادی و همکاران، ۱۳۹۴: ۱۰۲).
کاهش اعتبار آمریکا در عراق
آخرین نظرسنجی مؤسسه بین‌المللی گالوپ نشان می‌دهد، اعتبار سیاست‌های خارجی آمریکا در حال کاهش است و تأثیر منفی بر روی نگرش آنها نسبت به این کشور داشته است. آمریکا در عرصه مبارزه با فقر در جهان، حفظ محیط‌زیست و حفظ صلح در جهان، بیشتر نقش منفی بازی کرده است. همین مؤلفه‌ها سبب کاهش اعتبار سیاست خارجی آمریکا در دهه‌های اخیر در کل جهان شده است که به‌ویژه در عراق شدت یافته است (پیرانی و سعیدی، ۱۴۰۰: ۱۶۳).
در عراق، گرایش‌های ضدآمریکایی به عامل مهمی برای پیوستن افراد به گروه‌های جهادی مبارز با آمریکا تبدیل شده است و همکاری کامل دولت‌های متزلزل این کشورها با آمریکا را دشوار ساخته است. نگرانی‌های ژئواستراتژیک، همچنین مخالفت‌های سیاسی، ایدئولوژیک و اخلاقی با نقش تاریخی و ماجراجویی نظامی یک دهه گذشته آمریکا در منطقه، به مانعی برای همکاری کامل این دولت‌ها با آمریکا بدل شده است (همان).
جمع‌بندی
آمریکا در عراق، سیاست هژمونی‌جویانه و تاکتیک یکه‌تازی و قلدرمنشانه، اهداف مادی و معیشتی را برای تقویت جایگاه هژمونی تک‌قطبی خود در ساختار بین‌الملل و کنترل قدرت‌های دیگر دنبال می‌کرد؛ به همین خاطر به هیچ ارزش مبانی و فرهنگی عراق اهمیت نمی‌داد و به آنها احترام نمی‌گذاشت. سعی می‌کردند با خشونت، زور، توهین و… به اهدافشان برسند. به همین خاطر جامعه کنونی عراق علیه آنها بارها اعتراض کردند؛ چرا که مردم عراق دریافتند که حضور آمریکا در عراق به معنی توسعه عراق نخواهد بود و تنها حضور آنها، عراقی ورشکسته و درمانده به‌جای خواهد گذاشت.
منابع
پیرانی، شهره و سعیدی راد، آرش. (۱۴۰۰). افول سیاسی ایالات متحده آمریکا؛ زمینه‌ها و دلایل. مطالعات راهبردی آمریکا، ۱(۴)، ۱۴۹-۱۶۷٫ doi: 10.27834743/ASS.2018.1019
مختاری، علی. دانش نیا، فرهاد و قاسمی، روح‌الله. (۱۳۹۲). ریشه‌های ناکامی سیاست خارجی آمریکا در عراق. سیاست جهانی، ۴(۲)، ۲۱۴-۱۸۳٫