دکتر مجتبی اسماعیلی؛ تحلیلگر مسائل سیاسی
بیش از دو ماه از حمله ۷ اکتبر حماس می‌گذرد و همچنان به دقت، مناقشه را رصد می‌کند و همچنان مقامات آن از جمله «شی جین‌پینگ»، رئیس‌جمهور- «وانگ یی»، وزیر امور خارجه و «ژانگ جون» سفیر چین در سازمان ملل، خواستار آتش‌بس شده‌اند[۱]. در واقع چین در قبال مهم‌ترین تحولات غرب آسیا در سال ۲۰۲۳ و به عنوان مهم‌ترین قدرت در حال ظهور، تنها نگرانی عمیق خود را ابراز کرد و دوباره بر حمایت خود از تشکیل کشور فلسطین تأکید نمود.
در واقع واکنش این کشور به درگیری میان رژیم و حماس، نشان‌دهنده حمایت چین از فلسطین است؛ در همین راستا به تازگی وزیر امور خارجه چین، اقدامات اسرائیل را «فراتر از چارچوب‌های دفاع از خود» توصیف کرد و از این کشور درخواست کرد تا به «مجازات دسته‌جمعی مردم غزه پایان دهد». علاوه بر این، وی در مذاکرات خود با «آنتونی بلینکن»، وزیر امور خارجه ایالات متحده خواسته بود که این کشور «نقش سازنده و مسئولانه‌تری» برعهده بگیرد[۲].
موضع رسمی چین در مورد جنگ ۲۰۲۳ رژیم و حماس، ابتدا با احتیاط آغاز شد و بلافاصله پس از حملات ۷ اکتبر و واکنش مسلحانه رژیم صهیونیستی، وزارت امور خارجه چین بیانیه‌هایی صادر کرد که هیچ یک از طرفین را نه تأیید و نه حمایت کرد و خواستار «خویشتن‌داری و حمایت از غیرنظامیان» شد اما در پی آن، طی چند هفته گذشته، بیشتر به طرفدار فلسطین تبدیل شده است. دو هفته پس از حمله اولیه، شی جین پینگ، رهبر چین، بیانیه‌ای رسمی درباره درگیری صادر کرد. شی اقدامات حماس را محکوم نکرد (برخلاف ایالات متحده و چندین کشور غربی) و در عوض بر «راه‌حل‌های سیاسی» احتمالی برای مناقشه تمرکز کرد و چین را به عنوان یک «صلح‌ساز بالقوه» قرار داد.
هر چند که مقامات چین از منطقه بازدید نکرده‌اند اما تماس‌های تلفنی با کشورهای منطقه از جمله ایران، ترکیه، اسرائیل، تشکیلات خودگردان فلسطین و عربستان سعودی داشته‌اند؛ برای مثال وانگ یی، وزیر امور خارجه چین در تماس تلفنی که با همتای سعودی خود برقرار کرده بود، بر موضع سخت‌گیرانه علیه رژیم صهیونیستی تأکید داشته است. در ادامه این حمایت‌ها، چین از سازمان ملل برای درخواست آتش‌بس فوری و انتقاد از اقدامات ایالات متحده و سابقه رأی‌گیری در مورد مسئله اسرائیل و فلسطین استفاده کرده است و به همراه روسیه، قطعنامه پیشنهادی آمریکا در ۲۵ اکتبر در شورای امنیت سازمان ملل را وتو کرد. البته هم‌زمان با حمایت از فلسطین در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی چین، پست‌ها و نظرات ضد اسرائیلی، به طور مداوم نظارت و سانسور می‌شوند[۳].
بااین‌حال، جنگ در غزه به طور قابل توجهی عمل متعادل‌کننده چین در غرب آسیا را پیچیده کرده است؛ چرا که پکن به دوستی با همه طرف‌ها در منطقه پر از ژئوپلیتیک، از جمله اسرائیل، تشکیلات خودگردان فلسطین، عربستان سعودی و ایران افتخار کرده است. منافع چین در منطقه هم مالی و هم سیاسی است. از سال ۱۹۹۲، زمانی که چین و اسرائیل روابط خود را عادی کردند، تجارت و نوآوری‌های تکنولوژیکی، این روابط را مشخص کرده است؛ برای مثال در سال ۲۰۲۲، تجارت دوجانبه بین رژیم و چین، به بیش از ۲۴ میلیارد دلار گزارش شده است؛ بااین‌حال، روابط قوی اقتصادی بین پکن و ریاض که در سال گذشته به ۱۰۶ میلیارد دلار تجارت دوجانبه رسید، تحت‌الشعاع قرار گرفته است.
علاوه بر این، چین خریدار اصلی نفت عربستان است. هم‌زمان، پکن روابط دیرینه‌ای با تهران، حامی اصلی حماس دارد[۴]. چین همچنین علاقه زیادی به ترویج صلح در غرب آسیا دارد؛ زیرا حدود نیمی از نفت وارداتی آن، از این منطقه تأمین می‌شود. چین به عربستان سعودی و ایران برای عادی‌سازی روابط خود کمک کرد. چهار کشور خاورمیانه به بریکس پیوسته‌اند، مجمع بین‌المللی که نماینده قدرت‌های در حال ظهور جهان است، توسط برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تأسیس شده است. عربستان سعودی همچنین در حال بررسی فروش نفت چین به واحد پولی خود یعنی یوان است[۵].
در مجموع، درحالی‌که آمریکا قاطعانه از رژیم صهیونیستی، حمایت کرده است، موضع «بی‌طرفانه» چین احتمالاً برای تقویت حمایت هم در منطقه و هم فراتر از آن طراحی شده است. شی و دولت او تلاش می‌کنند به‌عنوان یک بازیگر مسئول جهانی، به دنبال صلح و ثبات باشند و با ادامه بدتر شدن فاجعه انسانی در غزه، احتمالاً از این تصاویر وحشتناک برای لکه‌دار کردن بیشتر نقش آمریکا در منطقه استفاده کنند[۶].
از طرف دیگر جنگ غزه، فرصت‌های دیپلماتیک و سیاسی را برای چین فراهم می‌کند. از دیدگاه چین، یک مزیت سیاسی این است که ایالات متحده هر گونه اعتباری را در انتقاد از رفتار چین با مردم اویغور از دست داده است. اقدامات چین علیه اویغورها بی‌شک نگران‌کننده است اما به‌اندازه کاری که رژیم صهیونیستی با فلسطینی‌ها انجام می‌دهد، ویرانگر نیست و بر خلاف اشغال غیرقانونی فلسطین توسط اسرائیل، سین کیانگ قلمرو مستقل چین است[۷].
[۱] https://thesoufancenter.org/intelbrief-2023-november-9/
[۲] https://csr.ir/fa/news/1538/%D8%A7%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%B
[۳] https://thesoufancenter.org/intelbrief-2023-november-9/
[۴] https://thesoufancenter.org/intelbrief-2023-november-9/
[۵] https://theconversation.com/the-war-in-gaza-opens-up-new-opportunities-for-china-in-the-middle-east-216392
[۶] https://thesoufancenter.org/intelbrief-2023-november-2/
[۷] https://theconversation.com/the-war-in-gaza-opens-up-new-opportunities-for-china-in-the-middle-east-216392