محمد ربیعی؛ کارشناسی‌ارشد مطالعات فرهنگی و پژوهشگر مرکز مطالعات آمریکا
تعریف جنگ هیبریدی و اهمیت رسانه‌های جمعی
جنگ هیبریدی یا ترکیبی، به راهبرد نظامی پیچیده‌ای گفته می‌شود که ترکیبی از جنگ سیاسی، جنگ کلاسیک، جنگ نامنظم، جنگ مجازی، خبررسانی جعلی، دیپلماسی، جنگ دادگاهی، مداخله در انتخابات کشورهای خارجی، برهم زدن بافت جمعیتی، مهاجرپذیری، یورش فرهنگی، ایجاد تضاد دینی و موارد مشابه است. این نوع جنگ از استفاده از تاکتیک‌ها و آرایش‌های نظامی گرفته تا حمله‌های نظامی و غیرنظامی را در برمی‌گیرد. [۱]
رسانه‌های جمعی، نقش مهمی در جنگ هیبریدی دارند. آنها می‌توانند از راه اطلاعات نادرست، دست‌کاری و مداخله، به دنبال تضعیف مشروعیت نهادها، تضعیف اعتماد به نهادها و تغییر نتایج انتخابات باشند. رسانه‌ها می‌توانند با تمرکز بر موضوعات خاص، توجه افکار عمومی را به سمت آنها جلب کنند و باعث شوند که مردم، این موضوعات را مهم‌تر از سایر موضوعات تلقی کنند. همچنین، شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان بخشی از جنگ هیبریدی می‌توانند از راه جمع‌آوری اطلاعات، تعیین هدف، جنگ روانی و عملیات سایبری تأثیرگذار باشند.[۲ و ۳ ]
مدل‌های ارتباط جمعی و شکل‌دهی افکار عمومی
مدل‌های ارتباط‌جمعی، نقش مهمی در شکل‌دهی و هدایت افکار عمومی دارند. این مدل‌ها به توصیف و تحلیل چگونگی انتقال پیام‌ها و اطلاعات از طریق رسانه‌ها به مخاطبان گسترده می‌پردازند و می‌توانند تأثیرات مختلفی بر روی نگرش‌ها و رفتارهای جامعه داشته باشند.
برخی از مدل‌های مهم ارتباط‌جمعی عبارت‌اند از: [۵]
– مدل محرک – پاسخ (S-R): این مدل بر این فرض استوار است که رسانه‌ها می‌توانند مخاطبان را به شیوه‌ای مستقیم و قدرتمند تحت‌تأثیر قرار دهند.
– مدل جریان دومرحله‌ای: این مدل بیان می‌کند که افراد تأثیرگذار در جامعه، نقش واسطه‌ای در انتقال پیام‌های رسانه‌ای به دیگران دارند.
– مدل وابستگی رسانه‌ای: این مدل تأکید دارد که میزان وابستگی افراد به رسانه‌ها می‌تواند تأثیر آنها بر افکار عمومی را تعیین کند.
رسانه‌های جمعی می‌توانند در تثبیت افکار، اعتقادات، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی نقش داشته باشند و همچنین می‌توانند در اصلاح نگرش‌های عمومی و ترویج فرهنگ‌های جدید مؤثر باشند. از طرفی، استفاده از رسانه‌های جمعی می‌تواند به تقویت فرهنگ استفاده از اطلاعات و افزایش آگاهی عمومی کمک کند.
در نهایت، مدل‌های ارتباط‌جمعی و رسانه‌ها، ابزارهای قدرتمندی هستند که می‌توانند در شکل‌دهی به افکار و نگرش‌های جامعه، نقش بسزایی داشته باشند و باید بادقت و مسئولیت‌پذیری از آنها استفاده شود تا از تأثیرات منفی آنها بر جامعه جلوگیری شود.[۴]
نقش رسانه‌ها در جنگ
رسانه‌ها نقش مهمی در جنگ‌های گذشته داشته‌اند. آنها می‌توانند تصویری از وقایع را به مخاطبان ارائه دهند و بر افکار عمومی تأثیر بگذارند. در زمان جنگ، رسانه‌ها بیشتر به‌عنوان ابزاری برای ترویج جنگ یا صلح استفاده می‌شوند. برخی از رسانه‌ها ممکن است تمرکز خود را بر روی خبرها و گزارش‌های جنگ و خشونت قرار دهند که می‌تواند بر روح و روان مردم تأثیر منفی بگذارد. از سوی دیگر، رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در ترویج افکار صلح‌آمیز در جامعه داشته باشند.[۹]
در جنگ نرم، رسانه‌ها به‌عنوان ابزاری قوی برای هدایت و کنترل افکار عمومی شناخته می‌شوند و می‌توانند در تقویت وحدت و انسجام ملی نقش داشته باشند. همچنین، رسانه‌ها در دوران دفاع مقدس، نقش‌برجسته‌ای داشته‌اند و در انتقال تجربیات و برطرف کردن نکات مبهم، مؤثر بوده‌اند.[۱۰]
به‌طورکلی، رسانه‌ها می‌توانند در شکل‌دهی به نگرش‌ها و رفتارهای جامعه، نسبت به جنگ‌وصلح، نقش مهمی ایفا کنند و بسته به نحوه استفاده از آنها، می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای ترویج صلح یا تشدید جنگ عمل کنند. این مسئولیت بزرگی است که رسانه‌ها باید بادقت و هوشیاری به آن بپردازند و تأثیرات خود را بر جامعه در نظر بگیرند.[۹]
تاریخچه رسانه‌های جمعی در آمریکا
تاریخچه رسانه‌های جمعی در آمریکا بسیار جالب و پرفرازونشیب است. از زمان انتشار اولین روزنامه در بوستون در سال ۱۶۹۰، رسانه‌های آمریکا، راهی طولانی را طی کرده‌اند. در عرض ۵۰ سال، مجلات در چندین شهر بزرگ آمریکا نیز شروع به چاپ کردند. ظهور رادیوی تجاری در آغاز قرن بیستم، به انحصار چاپ در رسانه‌ها در آمریکا پایان داد و به مخاطبان سراسری و سپس جهانی، دسترسی بی‌سابقه‌ای به برنامه‌های صوتی زنده داد.
پس از جنگ جهانی دوم، تلویزیون به‌عنوان رسانه‌ای قدرتمندتر وارد صحنه شد و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن بود که به دلیل برنامه‌های متنوع و جذاب تلویزیون، رسانه‌های دیگر، با کاهش مخاطب روبه‌رو شوند. با پیشرفت تکنولوژی و ظهور فناوری ماهواره، شبکه‌های تلویزیونی آمریکا توانستند به مخاطبان خارج از کشور آمریکا و در سطح جهان دسترسی پیدا کنند.
رسانه‌های تعاملی که با پیشرفت تکنولوژی دیجیتال و افزایش همگرایی تلویزیون‌های رایانه‌ای، تلفنی و کابلی تقویت می‌شوند، نمایانگر روند اصلی پایان قرن بیستم و آغاز قرن بیست و یکم هستند.
رسانه‌های چاپی و الکترونیکی در ایالات متحده، با ارائه اخبار گسترده و گزینه‌های سرگرمی، عنصری فراگیر در جامعه آمریکا هستند. اقتصاد، نقش اساسی در شکل‌دهی به اطلاعات ارائه شده به مردم ایالات متحده در روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون و اکنون در اینترنت دارد. بیشتر منابع اصلی اطلاعات، روزنامه‌های مهم شهری، مجلات هفتگی و… به‌منظور به دست آوردن درآمد هستند. در سال ۲۰۰۰، مشتریان اطلاعات و طراحان محصولات تفریحی رسانه‌ای، بیش از ۶۷۵ دلار برای هر شخص هزینه کردند و تبلیغ‌کنندگان ۲۱۵ میلیارد دلار بیشتر هزینه کردند تا محصولات خود را به توجه عموم مردم آمریکا برسانند.[۱۵]
رسانه‌های آمریکایی و نقش آنها در جنگ‌های پیشین
در همین راستا بایستی گفت که رسانه‌های آمریکا، در جنگ‌های گذشته نقش بسیار مهمی داشته‌اند. آنها بیشتر به‌عنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی و جهت‌دهی به حمایت یا مخالفت با جنگ‌ها استفاده شده‌اند؛ برای مثال، در جنگ جهانی دوم، رسانه‌های آمریکا از جمله تولیدات تبلیغاتی والت‌دیزنی، در ترویج پیام‌های حمایتی از جنگ و تشویق مردم به مشارکت در تلاش‌های جنگی، نقش داشتند. در جنگ‌های بعدی مانند جنگ ویتنام، رسانه‌ها با پخش تصاویر و گزارش‌های جنگی، تأثیر قابل توجهی بر نگرش عمومی داشتند و در برخی موارد منجر به افزایش مخالفت‌ها با جنگ شدند. همچنین، در جنگ خلیج‌فارس و جنگ عراق، رسانه‌های آمریکا با پوشش گسترده اخبار و اطلاعات، در شکل‌دهی به دیدگاه‌های عمومی و حمایت از سیاست‌های دولت آمریکا نقش داشتند.[۱۶]
رسانه‌های آمریکا همچنین در بحران‌های نوین و جنگ‌های پست‌مدرن، با استفاده از ترکیبی از رسانه‌ها و ادوات نظامی پیشرفته، در ایجاد جنگ روانی و تأثیرگذاری بر افکار عمومی، نقش داشته‌اند؛ این نقش‌آفرینی رسانه‌ها، نشان‌دهنده قدرت و تأثیر آنها در جنگ‌ها و منازعات بین‌المللی است و می‌تواند هم به‌عنوان ابزاری برای ترویج صلح و هم به‌عنوان ابزاری برای تشدید جنگ عمل کند؛ بنابراین، رسانه‌ها مسئولیت بزرگی در ارائه اطلاعات دقیق و متعادل، به مردم دارند تا از تأثیرات منفی آنها بر جامعه جلوگیری شود.]۱۸[
رسانه‌های آمریکایی و جنبش زن، زندگی، آزادی
رسانه‌های آمریکایی در جنبش «زن، زندگی، آزادی»، از تاکتیک‌های مختلفی برای افزایش آگاهی و تحریک افکار عمومی جهان استفاده کرده‌اند. این تاکتیک‌ها شامل پوشش گسترده اخبار و رویدادها، انتشار گزارش‌های تحلیلی و مصاحبه‌ها با فعالان و شرکت‌کنندگان در جنبش و همچنین تمرکز بر داستان‌های شخصی و تجربیات افرادی که مستقیم تحت‌تأثیر این جنبش قرار گرفته‌اند، بوده است. رسانه‌ها همچنین با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های آنلاین، توانسته‌اند تصاویر و ویدئوهایی از اعتراضات و رویدادهای مرتبط با جنبش را به اشتراک بگذارند و از این راه، توجه بین‌المللی را به سمت این موضوع جلب کنند. این رویکرد به افزایش حمایت جهانی از جنبش و ایجاد فشار بر دولت‌ها برای پاسخگویی به خواسته‌های معترضان کمک کرده است. علاوه بر این، رسانه‌های آمریکایی با تأکید بر نقض حقوق بشر و آزادی‌های فردی در ایران، به افزایش آگاهی عمومی درباره مسائل حقوق زنان و تبعیض‌های جنسیتی کمک کرده‌اند. این امر به ایجاد یک گفتمان جهانی در حمایت از حقوق زنان و آزادی‌های فردی منجر شده است.[۱۱،۱۲ و ۱۳]
ازاین‌رو می‌توان گفت رسانه‌های آمریکایی با ارائه تصویری پوشالی و دروغین از اهداف و خواسته‌های جنبش «زن، زندگی، آزادی»، به تقویت همبستگی بین‌المللی و ایجاد فضایی برای اعمال فشار حداکثری به دولت و ملت ایران به این جنبش کمک کرده‌اند. این تاکتیک‌ها نه‌تنها به افزایش آگاهی کاذب و دروغین کمک کرده‌اند بلکه به تقویت جنبش و ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی بسیاری در جامعه ایران نیز منجر شده‌اند.
نتیجه‌گیری
رسانه‌های جمعی و نقش آنها در جنگ‌های هیبریدی، موضوعی است که به‌شدت مورد توجه قرار گرفته است. جنگ‌های هیبریدی که ترکیبی از روش‌های سنتی و نامنظم جنگ هستند، از ابزارهای نظامی و غیرنظامی برای دستیابی به اهداف سیاسی استفاده می‌کنند. این نوع جنگ‌ها به دنبال پیروزی نیستند بلکه هدف آنها تضعیف مشروعیت نهادها، تغییر نتایج انتخابات و ایجاد بی‌ثباتی از راه اطلاعات نادرست و دست‌کاری است.
رسانه‌های جمعی، به‌ویژه با گسترش فناوری‌های دیجیتال، نقش مهمی در این جنگ‌ها ایفا می‌کنند. رسانه‌های جمعی آمریکا به‌عنوان رسانه‌های نخبگانی شناخته شده برای رسانه‌های دیگر، نقش بسیار مهمی را در این مورد ایفا می‌کنند. آنها می‌توانند به‌عنوان شریان‌های عصبی عمل نمایند و اطلاعات را در سطح جهانی منتشر کنند. این امر به طراحان جنگ‌های هیبریدی اجازه می‌دهد تا اذهان عمومی را تحت‌تأثیر قرار دهند و روایت‌های جعلی را جایگزین واقعیات کنند.
در آینده، باتوجه‌به رشد فزاینده فناوری و ارتباطات، انتظار می‌رود که رسانه‌های جمعی و به‌صورت ویژه رسانه‌های جمعی آمریکایی، نقش بیشتری در جنگ‌های هیبریدی ایفا کنند. این موضوع می‌تواند چالش‌های جدیدی را برای جوامع و دولت‌ها ایجاد نماید؛ زیرا آنها باید راه‌هایی برای مقابله با اطلاعات نادرست و حفظ امنیت اطلاعاتی خود پیدا کنند. این مسئله نیاز به همکاری بین‌المللی و گسترش استراتژی‌های جدید برای مقابله با تهدیدات هیبریدی را نشان می‌دهد.
منابع
- جنگ ترکیبی – ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8%DB%8C
- جنگ هیبریدی ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی علیه جمهوری اسلامی… https://www.farsnews.ir/news/1401
- «جنگ هیبریدی»؛ الگوی نوین نظامی ناتو – خبرگزاری مهر | اخبار ایران و…. https://www.mehrnews.com/news/3814009
- تکنیک‌های جنگ روانی – بررسی‌های رسانه‌ای تحریریه. https://www.tahririeh.com/news/17564
- مدل‌های ارتباط‌جمعی، سون ویندال و دنیس مک کوایل، ناشر دفتر پژوهش‌های رادیو (۱۳۸۸) فصل سوم، صفحه ۱۱۹-۱۴۰
- نقش رسانه‌ها در هدایت فرهنگ عمومی – ایسنا. https://bing.com/search?q=%d8%aa%d8%a3%d8%ab%db%8c%d8%b1+%d9%85%d8%af%d9%84%e2%80%8c%d9%87%d8%a7%db%8c+%d8%a7%d8%b1%d8%aa%d8%a8%d8%a7%d8%b7+%d8%ac%d9%85%d8%b9%db%8c+%d8%a8%d8%b1+%d8%a7%d9%81%da%a9%d8%a7%d8%b1+%d8%b9%d9%85%d9%88%d9%85%db%8c
- ارتباطات جمعی چیست؟ – فلسفه رسانه و ارتباطات جمعی و اجتماعی. https://www.nabzkeyhani.com/%d8%a7%d8%b1%d8%aa%d8%a8%d8%a7%d8%b7%d8%a7%d8%aa-%d8%ac%d9%85%d8%b9%db%8c-%da%86%db%8c%d8%b3%d8%aa%d8%9f/
- ارتباطات جمعی – پرتال جامع علوم‌انسانی. http://ensani.ir/fa/article/field/153/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C
- نقش رسانه‌ها در ترویج جنگ‌وصلح – DW – ۱۳۹۴/۹/۲۹. https://www. w.com/fa-af/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AC-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%B5%D9%84%D8%AD/a-18930603
- نقش رسانه در جنگ نرم. https://snn.ir/fa/news/46304/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D9%86%D8%B1%D9%85
- آسیب‌شناسی جنبش «زن، زندگی آزادی» و ظرفیت‌های ناشناخته آن. https://www.bbc.com/persian/articles/cgl8d6zv4ndo
- جنبش «زن، زندگی، آزادی»، برنده جایزه مطبوعات اروپا در سال ۲۰۲۳ شد. https://parsi.euronews.com/2023/09/14/women-life-freedom-movement-wins-european-media-award-m100-in-2023
- آزادی پوشش، دستاورد جنبش «زن، زندگی، آزادی» – BBC News فارسی. https://www.bbc.com/persian/articles/cljw718pnk2o
- چهار دهه جنگ پیچیده ترکیبی علیه ایران – IPSC – مرکز بین‌المللی مطالعات صلح. https://peace-ipsc.org/fa/%da%86%d9%87%d8%a7%d8%b1-%d8%af%d9%87%d9%87-%d8%ac%d9%86%da%af-%d9%be%db%8c%da%86%db%8c%d8%af%d9%87-%d8%aa%d8%b1%da%a9%db%8c%d8%a8%db%8c-%d8%b9%d9%84%db%8c%d9%87-%d8%a7%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86/
- رسانه‌های آمریکا | USFacts.ir. https://usfacts.ir/1400/04/1041402/
- نقش رسانه‌ها در مدیرت بحران‌ها و منازعات بین‌المللی قرن بیستم. https://civilica.com/doc/534771/
- نقش رسانه‌ها در تحریف اخبار خاورمیانه – پرتال جامع علوم‌انسانی. http://ensani.ir/fa/article/21867/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87
- Magiran | رسانه‌ها؛ بحران‌های نوین و جنگ‌های پست‌مدرن. https://www.magiran.com/paper/393271/%d8%b1%d8%b3%d8%a7%d9%86%d9%87-%d9%87%d8%a7%d8%9b-%d8%a8%d8%ad%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d9%87%d8%a7%db%8c-%d9%86%d9%88%db%8c%d9%86-%d9%88-%d8%ac%d9%86%da%af-%d9%87%d8%a7%db%8c-%d9%be%d8%b3%d8%aa-%d9%85%d8%af%d8%b1%d9%86