هادی ترکی؛ دکترای روابط بین‌الملل و پژوهشگر روابط بین‌الملل
مقدمه؛ چیستی تاریخ فلسطین و مسئله فلسطین
نگرش، مطالعه دقیق و وارسی تاریخ، همواره می‌تواند بسیاری از ناشناخته‌های حال و آینده را کمی روشن سازد. در این میان، اگر از حیث ژئوپلیتیکی به تاریخ فلسطین دقت کنیم، به مسئله فلسطین پی خواهیم برد. در زیر، به برخی از رویدادهای مهم این سرزمین می‌پردازیم و سپس به صلح آبراهام خواهیم پرداخت:
۱٫ فلسطین و ساکنین ابتدایی آن: مهاجرت قوم Pelest، سکنا گزیدن فرزندان سام (کنعانیان)، مهاجرت حضرت ابراهیم (ع) به این منطقه، به وجود آمدن تیره بنی‌اسرائیل (حضرت یعقوب) و مهاجرت آنها به مصر به دعوت برادرشان حضرت یوسف (ع)، بعثت حضرت موسی (ع) به پیامبری و بازگشتن به فلسطین.
۲٫ حکومت یهود در اورشلیم، به مدت ۷۰ سال (داوود و سلیمان)، از ۱۰۰۰ تا ۹۳۰ قبل از میلاد در آنجا بودند.
۳٫ حمله نبوکد نصر (بخت النصر) به اورشلیم و نابودی معبد یهودیان و اسارت و تبعید آنها به بابل در ۵۹۷ قبل از میلاد، صورت گرفت.
۴٫ رهایی یهودیان توسط کوروش از اسارت حکومت بابل در ۵۳۹ قبل از میلاد، روی داد.
۵٫ نفوذ یهودیان در پادشاهی هخامنشی و کشتار بیش از ۷۰ هزار ایرانی در دوران زمامداری خشایار شاه (عید پوریم)، بنا بر روایت‌های تاریخی.
۶٫ حمله امپراتوری روم به اورشلیم، در سال ۷۰ میلادی و ویرانی دوباره معبد یهودیان در آن زمان.
۷٫ گسترش مسیحیت در امپراتوری روم و شروع اختلافات و درگیری‌های مذهبی و کشتار متقابل یهودیان و مسیحیان از جمله کشتار مسیحیان در یمن به دست ذی نواس، حاکم یهودی روی داد.
۸٫ فتح اورشلیم به‌وسیله مسلمانان در ۶۳۵ میلادی اتفاق افتاد.
۹٫ جنگ‌های صلیبی، فتح و ظفر نهایی مسلمانان، در سالهای (۱۰۹۵-۱۲۹۱) رخ دادند.
۱۰٫ یهودی ستیزی در اروپا مانند نظرات مارتین لوتر درباره یهودیان، در فرانسه واقعه دریفوس و هولوکاست، در جنگ جهانی دوم شکل گرفت.
۱۱٫ کنگره جهانی صهیونیسم در ۱۸۹۷ توسط تئودور هرتزل که شاهد یهودی ستیزی در اروپا بود.
۱۲٫ استقبال اروپاییان از ایده هرتزل برای اخراج یهودیان از اروپا و استفاده آنها از موقعیت جنگ جهانی اول برای یهودی سازی فلسطین طی ۱۹۲۰ تا ۱۹۴۸ که تحت قیمومیت انگلستان بود (اعلامیه بالفور توسط انگلیس).
۱۳٫ مبارزات آزادی بخش فلسطینیان ۱. علیه انگلیسی‌ها که به یهودی‌سازی مشغول بودند؛ مانند عزالدین قسام. ۲٫ مبارزات ناسیونالیستی و مارکسیستی علیه موجودیت اسرائیل بعد از ۱۳۴۸ که به پیمان اسلو در ۱۹۹۳ منجر شد و نتیجه ای نداشت. ۳٫ مبارزات اسلام گرایانه و به وجود آمدن گروه‌های حماس و جهاد که متأثر از انقلاب اسلامی و پیروزی‌های مقاومت و حزب الله در لبنان بودند.
۱۴٫ پیشنهاد ایران که مبتنی بر یک رفراندوم سراسری در بین ساکنین اصلی فلسطین است.
۱۵٫ صلح آبراهام.
ترامپ و چالش رویای آمریکایی
چنین به نظر می‌رسد که دوران ترامپ را می‌توان ورود دوباره آمریکا به غرب آسیا دانست. با روی کار آمدن دونالد ترامپ، رویکرد سیاست خارجی آمریکا، عصر جدیدی را تجربه کرد و فضای گفتمانی دولت آمریکا، رویکردی را در پیش گرفت (جوادیان و همکاران، ۱۴۰۱: ۷۲).
به باور محققان، بنیادهایی را که سیاست خارجی آمریکا برای هژمونی در جهان بر مبنای آن پی‌ریزی شده بود را با چالش روبه‌رو کرد. دولت ترامپ، در ابعاد چندجانبه‌گرایی شامل کنار گذاشتن حقوق بین‌الملل و پی‌ریزی یک‌جانبه‌گرایی، اصلاح نفتا، خروج از توافقنامه آب‌وهوایی پاریس، توافقنامه ترانس پاسیفیک و برجام، بازبینی در ائتلاف، اتحادها و تعهدات نظامی، بی‌اعتنایی به ارزشهای اقتصادی لیبرال، بازبینی در تعهدات امنیتی هند و اقیانوس آرام، در ظاهر رویایی آمریکایی بود که وی بر آنها تأکید داشت اما در عمل، به شکست‌هایی منجر شد.
الگوهای دوستی و دشمنی؛ معامله قرن یا صلح آبراهام
نمونه دیگر رویایی آمریکایی در دوران ترامپ، تحول روند منازعه اعراب و اسرائیل شد. وی طرح اول خود را که مطرح کرد، معامله قرن خواند که به نتیجه دلخواه آنان نرسید اما این طرح به دلایل متعددی از جمله یک‌جانبه بودن، عدم توجه به مطالبات طرف فلسطینی، تضاد با طرح‌های بین‌المللی، مخالفت‌های منطقه‌ای و جهانی، با شکست روبه‌رو گردید که پس از شکست صلح آبراهام، به‌عنوان طرح جدیدی مطرح شد که در ظاهر دنبال عادی‌سازی روابط بود اما در نهایت سعی داشت که رژیم صهیونیستی را از انزوا خارج سازد که تاکنون میان اسرائیل و کشورهای امارات متحده عربی، بحرین، سودان و مراکش به امضا رسیده است که ابعاد این طرح را آشکار می‌سازد و نمونه آخر آن، ورود عربستان به این طرح بود که با پاتک حماس به قلب و مغز اسرائیل، به‌نوعی این معادلات برهم زده شد (بابایی و میریوسفی، ۱۴۰۱: ۷۳). در واقع، طرح‌های این‌چنینی منجر به الگوهای دوستی و دشمنی طی تاریخ شده است و مصداق آن را می‌توان صلح آبراهام دانست.
درواقع، الگوهای دوستی و دشمنی را زمانی می‌توان به بهترین وجه فهمید که تحلیل از سطح منطقه آغاز شود و بازیگران جهانی ازیک‌طرف و متغیرهای داخلی را از طرف دیگر در برگیرد. این الگوی ویژه که کی از چه کسی می‌ترسد یا چه کسی را دوست دارد، عموماً از سطح سیستم وارد نمی‌شود بلکه با ترکیبی از تاریخ سیاست و شرایط مادی به‌صورت درونی در سطح منطقه تولید می‌شود (بوزان و ویور،۱۳۹۸: ۵۸).
می‌توان گفت صلح آبراهام، نمونه این الگوی دوستی و دشمنی است که بازیگران جهانی و منطقه‌ای در آن مشارکت دارند. پیام صلح آبراهام و عادی‌سازی روابط، پیامی فراتر از توافق صلح آبراهام، توافق‌نامه‌ای است که تاکنون با حمایت و میانجی‌گری آمریکا میان اسرائیل و کشورهای امارات، بحرین، مراکش و سودان به امضا رسیده است و ایــن کشورها از راه این توافقنامه، بــه عادی‌سازی روابط خود با رژیم صهیونیستی پرداخته‌اند. امارات متحده عربی به‌عنوان اولین امضاکننده این توافق، هدف از آن را جلوگیری از الحاق کرانه باختری به رژیم صهیونیستی که در معامله قرن مطرح شده بود، عنوان نمود (بیژن، ١٣٩٩).
اما سؤال اینجا است که چگونه می‌توان شاهد ردپای ایالات متحده آمریکا در منطقه بود؟ شاید بتوان گفت با پیروزی مقاومت در سوریه و ماندن بشار اسد از یک‌سو و گرایش جدی و همسویی ایران و عراق با هم باتوجه‌به هزینه‌های گزافی که آمریکا در عراق داشت و نیز شکست دموکراسی در افغانستان از سوی دیگر، می‌توان شاهد بود که آمریکا به منطقه ورود پیدا کند و با شوک مغزی که حماس برای صهیون‌ها ایجاد کرد، این سؤال مطرح می‌شود که آیا محور مقاومت باید همچنان روزبه‌روز نسبت به قبل قوی‌تر شود یا نه؟
این سؤال برای کشورهایی که ته مانده‌ای تمدنی دارند، از جمله مصر، ترکیه و عربستان حائز اهمیت بوده است و الگوهای دوستی و دشمنی منطقه‌ای، شاید شاهد رویارویی سیاسی، فرهنگی و حتی نظامی شوند البته ناگفته نماند که الگوی دوستی و دشمنی جهانی که چین و آمریکا است را باید در نظر گرفت.
چین بزرگ‌ترین قراردادهای تجاری را با عربستان، امارات و حتی رژیم صهیونیستی داشته است و این مهم، بیشک خوشایند واشنگتن نخواهد بود و چنین به نظر می‌رسد بعد از صلح آبراهام و با ضربه‌فنی اسرائیل، با ترکیبی از شرایط مادی، الگوی دوستی و دشمنی جهانی را در منطقه شاهد باشیم و فرقی ندارد که معامله قرن باشد یا صلح آبراهام، مهم سیطره قدرت است با هر عنوانی.
منابع
اصل جوادیان، محمدرضا. قربانی، ارسلان و طباطبائی پناه، سید علی. (۱۴۰۱). تأثیر سیاست‌های دونالد ترامپ بر جایگاه رویای آمریکایی. فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، ۱۴(۵۰)، ۷۱-۸۵٫
بابایی، محمد و میریوسفی، میرعلی. (۱۴۰۱). تأثیر پیمان صلح آبراهام بر مجموعه امنیتی منطقه‌ای خاورمیانه. فصلنامه مطالعات فرهنگ دیپلماسی، ۱(۱)، ۷۰-۹۲٫
بیژن، عارف. (١٣٩٩). بررسی توافقنامه اسرائیل – امارات متحده عربی و پیامدهای آن برای ایران. آدرس: www.css.ir.
بوزان، باری، ویور، الی. (١٣٩٨). مناطق و قدرت‌ها، (قهرمان‌پور، رحمن متجــم)، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.